Recai Kutan, 1930 yılında Malatya’da doğmuştur. Babası, Malatya’da başöğretmen ve müdür olan Kotanizadelerden İsmail Kutan’dır. Annesi Malatya’nın tanınmış Miroğlu ailesinden olan Hatice Hanım’dır.
Mehmet Recai Kutan; ilk, orta ve lise tahsilini Malatya’da yapmıştır. Lise tahsili sırasında edebiyat öğretmeni olan ünlü şair Arif Nihat Asya’dan çokça etkilenmiştir.
1947 yılında Malatya Lisesinden mezun olduktan sonra İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesine girmiş ve buradan da 1952 yılında mezun olmuştur. Üniversite yıllarında güreş, musiki, yayıncılık gibi alanların yanı sıra talebe birliklerinde birçok önemli çalışmalara imza atmıştır.
Recai Kutan, iş hayatına atılmasından sonra 1954 yılında Mebrure Hanım ile evlenmiş ve bu evlilikten İsmail, Abdülaziz Murat ve Ahmet isimli üç çocuğu olmuştur.
Evliliğinden yaklaşık beş ay sonra da İstanbul Kâğıthane’deki İstihkâm Yedek Subay Okuluna askerlik görevi için katılmış, 1955 yılında da askeri eğitiminin ardından Adapazarı Süvari Tümeni İstihkâm Birliğine dâhil olarak askerliğini tamamlamıştır.
1952-1966 yılları arasında DSİ’de sırasıyla Malatya DSİ 92. Şube Başmühendisi ve 27 yaşında Diyarbakır DSİ 10. Bölge’de Türkiye’nin en genç Bölge Müdürü olarak görev almıştır.
Bölge Müdürlüğü döneminde Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin kalkınmasında önemli bir yeri olan GAP -Güneydoğu Anadolu Projesi- çalışmalarının ortaya çıkmasında mihmandarlık yapmıştır. Yine bu dönemde bölgenin birçok projelerle kalkınmasını sağlamak sureti ile yeraltı/yerüstü su kaynakların değerlendirilmesi ve özelliklede barajlar konusunda büyük gelişmelerin başarılmasını sağlamıştır.
Mühendislik çalışmalarının yanı sıra eğitim ve kültür çalışmalarını da yakından takip etmiş, Diyarbakır Ziya Gökalp Lisesinde İngilizce öğretmenliği yapmıştır. 1966 yılında başladığı DSİ Genel Müdür Muavini görevinden ise 17 yıllık bir DSİ tecrübesinden sonra 1969 yılında ayrılmıştır.
1969’da TÜMAŞ, Türk Mühendislik Müşavirlik A.Ş.’yi Genel Müdür olarak organize etmiştir. 1974-1980 yılları arasında MSP Genel Başkan Yardımcılığı göreviyle siyasi çalışmaların içerisine resmen girmiş; 16., 20. ve 21. dönem Malatya milletvekili olarak TBMM’de yerini almıştır.
1977 seçimlerinde MSP’den Malatya Milletvekili olmasından sonra kurulan II. MC Koalisyon Hükümeti’nde İmar ve İskân Bakanı olmuştur. 12 Eylül 1980 askeri ihtilalinden sonra diğer MSP yöneticileriyle beraber 10,5 ay hapis yatmıştır. Askeri mahkeme tarafından 2 yıl hapis cezasına çarptırılmış ancak Askeri Yargıtay’ın kararı esastan bozmasından beraat etmiştir.
19 Temmuz 1983’te kurulan Refah Partisi’nde Genel Başkan Yardımcılığı ve Malatya Milletvekilliği yapmıştır. 1996-1997 yılları arasında 54. Erbakan Hükümeti’nde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı olarak görev yapmış ve bir insanlık projesi olan D-8’in (Developing 8) kuruluş aşamasında Prof. Dr. Necmettin Erbakan ile birlikte mücadele vermiştir.
Refah Partisi’nin kapatılmasından sonra kurulan Fazilet Partisi’nin Genel Başkanlığını ve Fazilet Partisi’nin kapatılmasından sonra kurulan Saadet Partisi’nin Kurucu Genel Başkanı olarak uzun yıllar Genel Başkanlığını yapmıştır. Tüm bu süreçler çerçevesinde nezaketi ve hoşgörüsü ile herkesin “Ağabey” olarak kabul ettiği bir siyaset tarzı ortaya koymuştur.
Mehmet Recai Kutan halen Saadet Partisi Yüksek İstişare Kurulu Üyesi ve Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Merkezi (ESAM) Genel Başkanı’dır.