Dünya Sağlık Örgütü’nün Covid-19 raporu ile ilgili her şey... Virüs nasıl ve ne zaman ortaya çıktı?

Akın MURTEZA / ntv.com.tr

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) bir seneden uzun süre önce pandemi olarak kabul ettiği Covid-19 ile ilgili raporunu geçtiğimiz gün yayınladı.

Covid-19’un kökenine ilişkin bulguları detaylandırarak 120 sayfalık bir rapor ile yayınlayan DSÖ, virüsün kökeni ile ilgili dört senaryo açıklarken kesin sonuçlara ulaşmak için daha fazla araştırma yapılması gerektiğini söyledi.

17 kişilik DSÖ ekibinin 14 Ocak - 10 Şubat tarihleri arasında Çin'de yaptığı araştırmanın sonucunda oluşturulan raporda bilim insanları virüsün kökenine ve ne zaman ortaya çıktığına dair sorulara cevap verirken kökene ilişkin kanıtların kesin bir sonuç oluşturmayacağı belirtildi.

İşte Covid-19’un kökenini öğrenmemizi sağlayabilecek önemli sorular ve cevapları..

VİRÜS NEREDEN GELDİ?

Dünya Sağlık Örgütü bilim insanları yayınlanan raporda virüsün kökeni ile ilgili dört farklı olasılığa işaret etti:

‘Virüsün hayvanlardan, muhtemelen yarasalardan insanlara doğrudan geçmesi’, ‘Virüsün yarasalarla insanlar arasında bir ara hayvandan geçmesi’, ‘Çin'in Wuhan kentine gıda zinciri yoluyla ulaşması’, ‘ilk salgının rapor edildiği Wuhan'daki araştırma laboratuarlarından birinin neden olduğu bir laboratuvar kazasının sonucu ortaya çıkması’

Dünya Sağlık Örgütü ekibi, virüsün insanlara geçmeden önce birden fazla hayvan tarafından taşındığı ikinci olasılığın en fazla kanıt içeren olasılık olduğunu belirtti.

Örgüt, zika ve ebola virüsleri örneğini vererek hayvanlardan insanlara sıçradığı bilinen, zoonotik virüsler adı verilen virüsler son derece yaygın olduğunu söyledi.

Örgüt raporunda, muhtemelen Çin'in başka yerlerinden ithal edilen dondurulmuş yabani hayvan etine maruz kalma yoluyla, gıda zincirinin virüsün kaynağı olmasını da "mümkün" olarak bildirdi.

DSÖ, Çin hükümetinin önerdiği gibi, virüsün Çin dışında ortaya çıkmış olabileceğine inanmadığını belirtirken ekip, dördüncü senaryo olan Covid-19’un bir laboratuvar sızıntısından meydana gelmesinin, "son derece olası olmayan bir yol" olduğuna karar verdiklerini belirtti.

Bununla birlikte Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Başkanı Tedros Adhanom Ghebreyesus, bu olasılığın göz ardı edilmeye hazır olmadığını belirterek, "Ekip, bir laboratuvar sızıntısının en düşük olasılıklı hipotez olduğu sonucuna varmış olsa da, bu ihtimal hala masada yer alıyor. Daha fazla araştırma yapılması gerekiyor” ifadelerini kullandı.

SALGIN NE ZAMAN BAŞLADI?

Salgını tam olarak neyin tetiklediğini bilmeden, tam olarak ne zaman başladığını bilmenin imkansız olduğu belirtiliyor. Covid-19 ile ilgili yaklaşık bir yıldır gerçekleştirilen araştırmalar, birçok kişinin semptom göstermeden virüs taşıdığını gösterirken Çin’de Aralık ayı sonlarında semptom göstererek hastaneye kaldırılan kişiler olması virüsün başlangıç tarihini Aralık ayı olarak nitelememizi engelliyor.

DSÖ araştırmacıları da 2019 Aralık’tan önce hastaneye yatışlarda artış olmadığını, bununla birlikte eczanelerden ateş düşürücü, öksürük veya soğuk algınlığı ilaçları satışında bir artış olmadığını tespit ettiklerini açıkladı.

Ekip ayrıca genetik verilerin ilk Covid-19 vakalarının en erken Eylül ayı başlarında ortaya çıkmış olabileceğini, ancak en büyük olasılığın 2019 Kasım ortası ile Aralık başı olduğunu belirtti.

Çin hükümeti ise, virüsün 2019 yılının başlarında başka bir ülkede ortaya çıktığını ve Aralık ayında Çin'e geldiğini gösteren bazı kanıta işaret etmişti ancak DSÖ rapor bu fikre destek vermediğini belirtti.

DSÖ raporu, “Virüsün ilk olarak Çin'in Wuhan kentinde insanlarda bildirildiği Covid-19 genetik dizilerinin birbirine benzediğini tespit ettik. Bu da salgının başlangıcının tek bir noktadan kaynaklandığı anlamına geliyor” ifadelerine yer verildi.

EN DÜŞÜK İHTİMAL NEDEN LABORATUVAR SIZINTISI?

Wuhan’daki araştırmayı yöneten DSÖ uzmanı Peter Ben Embarek, virüsün ilk kez Ocak 2020'de küresel olarak dikkat çekmesinin ardından birçok kişi virüsün bir araştırma laboratuvarından yanlışlıkla salındığını düşündüğünü belirtti.

DSÖ raporunda da kapsamlı araştırmalar sonucunda laboratuvarlardan sızıntı görülmediği belirtilirken Ben Embarek, "Laboratuvar kazaları arada bir oluyor ama hiç kimse kayıtlarında veya örneklerinde bu virüse benzer bir şey bulamadı" ifadelerini kullandı.

DSÖ uzmanı Peter Ben Embarek, "Hiç kimse bu laboratuarlardan herhangi birinden sağlam bir argüman veya kanıt kanıtı alamadı. Bir laboratuvar sızıntısı veya kaza olmuş olabilir" derken ekip ek olarak, virüslerle çalışan laboratuvarlardaki personelden rutin olarak alınan kan örneklerini incelediklerini ve bunların salgının erken döneminde açığa çıktığına dair hiçbir kanıt bulamadıklarını bildirdi.

DSÖ ekibi, sızıntıları kontrol etmek için laboratuvarın "gerçek adli" incelemesini tamamlamadıklarını belirtirken araştırmaların süreceğinin altını çizdi.

EN YÜKSEK İHTİMAL NEDEN HAYVANLAR?

Dünya Sağlık Örgütü ekibi, Çin'deki vahşi yaşam, çiftlik hayvanları ve kümes hayvanlarından alınan 80 bin numuneyi ve ilk salgının meydana geldiği bilinen deniz ürünleri pazarından 900 swab örneğini incelerken bu örneklerde açıkça Covid-19’a rastlanmadığını bildirdi.

Ekip üyesi, küresel sağlığı ve pandeminin önlenmesini destekleyen kar amacı gütmeyen bir grup olan EcoHealth Alliance'ın başkanı Peter Daszak, "Gördüğümüz şey, bu virüsün alabileceği bazı açık bağlantılar, bazı açık yollar" dedi.

Daszak, "Wuhan'daki olaylarla ilgili anlayışımız moleküler verilere, epi verilerine ve hayvan verilerine baktığımızda birbirine uymaya başladı. Her şey, neler olabileceğine dair büyük bir resim ve hikaye oluşturmaya uygun görünüyordu" dedi.

DSÖ araştırmasıyla birlikte başka birçok bilim insanı, virüsün muhtemelen hayvanlarda ortaya çıktığını ve insanlara atladığını söyledi. Bunun nedeni ise bunun daha önce birçok kez meydana gelmesi.

Kuduzun bir hayvan ısırığıyla meydana gelmesi ve simian immün yetmezlik virüsü (SIV), HIV'e dönüşmeden önce maymunlarda ortaya çıktı. Ebola'nın vahşi hayvanlardan, belki de çalı eti yemekten geldiğine inananların sayısı bir hayli fazla.

Covid-19’a benzer virüslerin de (Şiddetli akut solunum sendromu ve Orta Doğu Solunum Sendromu) hayvanlardan insanlara geçtiği belirtilirken SARS virüsünün insanlara yarasalar, ardından misk kedileri aracılığıyla ulaştığı iddia ediliyordu.