Türkiye'de her geçen gün nüfus ve sanayileşme oranı artıyor. Doğal güzelliklerin oranı ise bu oranla ilişkili olarak azalmaya devam ediyor. Bitki örtüsü hızla yokolmaya devam ederse doğadaki renk cümbüşü sadece kartpostallarda kalacak.
National Geographic, Prof.Dr. Tuna Ekim ve araştırma ekibinin yardımlarıyla insan tehdidi altındaki çiçek türlerinin haritasını çıkarmştı. İşte o türler...
Özellikleri: 40 cm kadar boylanabilen bitkinin çiçekleri koyu pembeden leylak rengine kadar değişkenlik gösterebilir. Yayılışı: Ankara’ya özgü bitkiler arasında. Ayaş ve Polatlı çevresinden bilinir. Tehdit: Ankara’da Ayaşbeli mevkiinde gözlenen Aethionema turcicum türüne ait son araştırma bilgilerine göre; ağaçlandırma, aşırı otlatma, tarla oluşturma ve genişletme çalışmaları başlıca tehdit faktörleri olarak sayılıyor.
Özellikleri: Kökleri etli pençelidir. 30 cm kadar yükselebilen gövdelerinin ucunda gösterişli renkli ve büyük kırmızı çiçekleri bulunur. Yayılışı: Türkiye’deki asıl yayılışı Trakya’dır. Ancak Muğla’dan da toplanmıştır. 100 m’ye kadar olan çalılıklar arasında yetişir. Güney Avrupa ülkeleriyle doğu Ege adalarının bazılarında da yetişir. Tehdit: Muğla yöresinde çiçekli dalları doğadan toplanarak kesme çiçek olarak satılıyor.
Özellikleri: Gövdesi 35 cm kadar uzayabilen ve tabanından ucunda çiçek taşımayan verimsiz dallar da çıkan; başçık durumunda toplanmış pembe çiçekleri ile dikkat çeken bir kaya bitkisidir. Yayılışı: Erzincan Kemaliye’ye (Eğin) özgüdür. Tehdit: Yetiştiği yörede dar bir alanda yayılış göstermesi ve seyrek olarak dağılması, bitkinin neslinin devamı açısından doğal bir tehdit oluşturuyor.
Özellikleri: Kırmızı gösterişli çiçekleri olan otsu bir bitkidir. Yaprak kenarları dişli değildir. Yayılışı: Türkiye’de oldukça geniş bir yayılışı vardır. Anadolu’nun hem doğu hem de batı yarısında yetişir. Avrupa’da ve komşu ülkelerde de yayılış gösterir. Tehdit: Tıbbi amaçlarla çiçek ve gövde kısmı uzun yıllardır doğadan toplanıyor
Özellikleri: 1 metre kadar boylanabilen bu soğanlı bitki, kırmızımsı turuncu, nadiren sarı renkli aşağı dönük, şemsiye formundaki çiçekleriyle dikkat çeker. Yayılışı: Karadeniz Bölgesi hariç, Türkiye’nin doğusundaki yüksek dağların en gösterişli çiçeklere sahip bitkileri arasındadır. Tehdit: Çok eski yıllardan beri soğanları doğadan toplanarak yurtdışına satılıyor. Soğanları çok narin olduğu için üretim ve taşınma sırasında çok dikkatli olunması gerekiyor. Yetiştiği yörelerdeki şartlardan dolayı doğadan yasal olmayan toplamalar önlenemiyor.
Özellikleri: Yere yatık gövdeli, sarı çiçekleri çevresi dikenli bir başçıkta toplanmış; kökü odunsu, gövdesi otsu bir bitkidir. Yayılışı: Eskişehir–Bozan bozkırlarına özgü bu tür bir tek lokaliteden bilinir. Tehdit: Tarla açma ve otlatma baskısı altındaki çok dar bir alanda yetişiyor. İlk toplanmasından yaklaşık yüzyıl sonra, Türkiye Endemik Bitkileri Projesi sırasında, tekrar toplanabildi.
Özellikleri: Diğer özellikleri P. mascula’ya benzer. Ondan önemli farkı, yapraklarının daha fazla ve dar parçalı, kenarlarının dişli olmasıdır. Yayılışı: Türkiye’nin batı yarısında yayılış gösterir. İtalya ve Balkanlar’da da yetişir. Tehdit: Gösterişli çiçekleriyle potansiyel bir süs bitkisi olan bu bitkinin çiçekleri tıbbi amaçlarla doğadan toplanıyor
Önemli Özellikleri: İlkbaharda çiçek açan bu çiğdem türünün çiçekleri mavi–leylak rengi olup çiçek yapraklarının boğazı sarı renklidir. Erkek organları ile polen kesesi de sarı renkleriyle tanınır. Yaşam Alanı: Bolu–Abant Gölü çevresindeki dağlarda ardıç korulukları arasında yetişir. Tehdit: Çiçek açma mevsiminde yetiştiği yörede yoğun turizm faaliyetleri olduğu için soğanları insanlar tarafından toplanıyor veya çiğnenerek tahrip ediliyor.
Özellikleri: Bozkırlarda yaygın bir diğer adaçayı türü olan S. cryptantha’ya benzemekle birlikte ondan çiçek sapı ve çiçek parçalarının daha uzun oluşuyla kolaylıkla ayrılır. Yayılışı: Beypazarı, Sarıoba, Polatlı çevrelerinde genellikle erozyonun kuvvetli olduğu yamaçlarda sağlam ve sürünücü kök ve gövdeleriyle (rizomlarıyla) çok iyi tutunurlar. Tehdit: Tipik bozkır bitkisi olmakla birlikte popülasyonlarının çok dar oluşu yanında tarla açma ve yol genişletme çalışmaları tehdidi altında. Yaşam alanları, genellikle erozyonlu; kullanıma açık; kurak ve verimsiz meralar şeklinde.
Özellikleri: 50 cm uzunluğa ulaşabilen gövdelerinin üst kısmı kırmızımsı yapraklarla örtülüdür. Çiçek durumu 20 cm’ye kadar uzayabilir ve kırmızımsı rengin hâkim olduğu çiçekler gevşek olarak yer alır. Yayılışı: Marmara Bölgesi’nden güneye doğru, Amanoslar’a kadar sahillere doğru inen dağlarda yetişir. Doğu Akdeniz ülkelerinde de yayılış gösterir. Tehdit: Yumruları salep elde etmek amacıyla doğadan toplanır.
Özellikleri: En fazla 10 cm kadar boylanabilen uzun ve seyrek yapışkan tüylerle kaplı gövdeli, çok yapışkan çanak yapakları, koyu pembe çiçekleriyle dikkat çeken, çokyıllık bir bozkır bitkisidir. Yayılışı: Erzincan’ın Keşiş Dağı’na özgüdür. Tehdit: 2600 metre üstünde akan yamaçlara adapte olmuş bu lokal ve nadir endemik bitkinin yetişme ortamı su ve rüzgâr erozyonuna açık. Söz konusu erozyon türün geleceği için son derece zarar verici olabilir. Doğa olaylarının tehdidi altında.
Özellikleri: Çiçeklerinin beyaz ve hoş kokulu oluşuyla aynı cinsin Türkiye’de yetişen diğer türlerinden kolaylıkla ayrılır. Yayılışı: Muğla Fethiye’nin endemik türüdür. Tehdit: Bu çok dar yayılışlı bitkinin soğanlarının doğadan toplanması ve satılması Soğanlı Bitkiler Yönetmeliği’ne göre yasak. Dünyaya tanıtılışı 1979 yılı olmakla birlikte 1982 yılında Türkiye’den botanikçi bir grubun İngiltere’ye yaptığı bir bilimsel gezi sırasında büyük bir marketin raflarında süslü kutular içinde çok sayıda soğanının satıldığı saptandı.
Özellikleri: Boyu 4 cm kadar olabilen, yoğun kadifemsi–kısa yumuşak tüylü, morumsu–kırmızı renkli çiçekleri olan bir kekik türüdür. Yayılışı: Bitki sadece Kaz Dağı’nda (Milli Park) yayılış gösterir. Tehdit: Yöre halkı tarafından çok fazla bilinmese de bazı kişilerin bitkiyi antibiyotik olarak tanıtma eyleminde olmaları bitkiyi kullanım konusunda halkı teşvik edebilir. Bu bitkilerin toplanması veya yaşam alanının zarar görmesi, çok dar bir yayılışa sahip olan türün yok olmasına neden olabilir.
Özellikleri: Genellikle 10 cm’den kısadır. Yaprakçıkları ters yüreksi şekildedir. Yaprak koltuklarından çıkan çiçekleri, bir grup halinde sapsız bir baş oluşturur. Yayılışı: Endemik olan bu tür İstanbul, Sakarya ve İzmir’den az sayıda kayıttan biliniyor. Yayılış alanı geniş gibi gözükse de kesintilidir ve yetiştiği yerlerde dar ve zayıf popülasyonlarla temsil edilir. Tehdit: En iyi yayılışı İstanbul’dadır. Sakarya ve İzmir’ de bir kaç yerde gözlemlenir. Türün yaşadığı çayırlıklar tarla açma ve aşırı otlatmanın yanında şehirleşme baskısı nedeniyle tehlike altında.
Özellikleri: Yakın yöresinde yetişen diğer lale türlerinden kendisini ayıran en önemli özellik, çiçek parçalarının diğerlerinden daha geniş ve dibinde kısa geniş bir siyah leke bulunmasıdır. Yayılışı: Türkiye florası kayıtlarına göre Türkiye’de İzmir ve Amasya’da 2 kaydı bulunuyor. Ancak İzmir kaydının bu bitkiye ait olamayacağı ileri sürülüyor. Tehdit: Çok eski yıllarda büyük bir olasılıkla Türkiye doğasından toplanarak Avrupa’ya götürülen ve özellikle Güney Avrupa ülkelerinde doğallaşan bu lalenin Amasya kaydı eski tarihli olup, son yıllarda yeniden toplanabildi. BERN Sözleşmesi listesinde yar alıyor.
Özellikleri: Sarı çiçekleri ile dikkat çeken doğal bir lale türüdür. Yayılışı: Türkiye’nin batı yarısında yetişir. Anavatanı kesin bilinmemekle birlikte İran olabileceği düşünülen bu lale türü Avrupa–Sibirya, Kuzey Afrika ve Ortadoğu ülkelerinde doğallaşmıştır. Endemik değildir. Trakya’dan sadece iki lokasyondan bilinir. Tehdit: Trakya’da aşırı otlatma tehdidi altında. Türkiye’nin batı yarısındaki ormanlık yerlerde yaygın gibi görünse de popülasyonları çok zengin değil.
Yaklaşık 3 cm kadar boylanabilen, bir yıllık bu türün yaprakları geniş eliptik–yumurtamsı veya kaşık şeklinde, kenarları düz veya dişlidir. Mavi gösterişsiz çiçeklere sahiptir. Kalp şeklindeki meyvesi yapışkandır. Yayılışı: Erciyes Dağı’na özgüdür. 1900–3000 m arasında, nemli ve ıslak çayırlar ve çevresinde yetişir. Tehdit: Erciyes Dağı’nda nemli ve ıslak çayırlar ve çevresinde yaşıyor. Bu alandaki yapılaşma, rekreasyonel faaliyetler vb. insan kaynaklı faaliyetlerle popülasyonları tehdit altında.
Özellikleri: 20 cm kadar boylanabilen otsu gövdelidir. Mavi çiçekleri ile bozkırda dikkat çeker. Yayılışı: Ankara’ya özgü bu türe, ilk toplandığı yer olan Ayaş Dağları dışında, Ankara kuzeyindeki tepelerde de rastlandı. Tehdit: Bitkinin yetiştiği bozkırlar tarla açmaya uygun, ayrıca aşırı otlatmanın baskısında olan yerler. Ankara yakınlarındaki popülasyonlarının halen ve ileride yerleşim yeri olarak kullanılma olasılığı yüksek.
Özellikleri: Uzun yapışkan tüylere sahip gövdeleri 15 cm kadar uzayabilir. Çiçek durumu 10 cm kadar uzar. Çiçekleri yoğun, klorofilsizdir. Asalak yaşayan bitkidir. Yayılışı: Antalya’nın doğusundaki kumullara özgü. Tehdit: Tipik bir kumul bitkisi olan bu endemik klorofilsiz, asalak canavar otu türü, çok dar yayılışlı ve zayıf popülasyonu ile biliniyor. Turizm faaliyetlerinin etkisi sonucu kumulların temizlenmesi ve insanlar tarafından kullanımı nedeniyle zaten zayıf olan popülasyonu gün geçtikçe daha da azalıyor.
Özellikleri: Çapı 27 mm kadar olabilen, etrafı kahverengi kağıtsı bir örtü ile kaplı soğanları olan, otsu bir bitkidir. Gövdenin dibinden çıkan ve 15 cm kadar büyüyebilen çiçek sapının ucunda 15–45 adet mavi mor, şişkin çiçekleri bulunur. Yayılışı: Ankara’nın Beypazarı’ndaki marnlı topraklara özgü bir bitkidir. Tehdit: Bitkinin popülasyonları çok dar yayılışlı ve zayıf. Yetiştiği alanların insanlar tarafından çeşitli amaçlarla kullanılması ve tarım arazisi olmaya elverişli olması tehdit faktörü.
