Anayasa'da milletvekilliğinin düşmesiyle ilgili hükümler: Milletvekilliği neden ve nasıl düşer?

Milletvekilliğinin düşmesiyle ilgili hükümler, Anayasa ve TBMM İçtüzüğü'nde yer alıyor. Bir milletvekilinin seçilmeye engel bir suçtan hüküm giydiğine ilişkin kesinleşen mahkeme kararı hakkında TBMM Başkanlığına gelen tezkere, Genel Kurulda okunduğu anda milletvekilliği düşüyor.

Milletvekilliğinin düşmesine Anayasa’nın 84 üncü maddenin birinci, üçüncü veya dördüncü fıkralarına göre karar verilmiş olması hallerinde, Meclis Genel Kurulu kararının alındığı tarihten başlayarak yedi gün içerisinde ilgili milletvekili veya bir diğer milletvekili, kararın, Anayasaya, kanuna veya İçtüzüğe aykırılığı iddiasıyla iptali için Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mahkemesi, iptal istemini onbeş gün içerisinde kesin karara bağlar.

ANAYASA'NIN 84.MADDESİ

İstifa eden, milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesi, istifanın geçerli olduğu Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanınca tespit edildikten sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunca kararlaştırılır.

Milletvekilliğinin kesin hüküm giyme veya kısıtlanma halinde düşmesi, bu husustaki kesin mahkeme kararının Genel Kurula bildirilmesiyle olur.

82'nci Maddeye göre milletvekilliğiyle bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte ısrar eden milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesine, yetkili komisyonun bu durumu tespit eden raporu üzerine Genel Kurul gizli oyla karar verir.

DOKUNULMAZLIĞIN KALDIRILMASI SÜRECİ

TBMM Başkanlığına gelen fezlekelerin gündeme alınmasındaki süreç, İçtüzüğe göre işliyor. Milletvekili dokunulmazlığı, TBMM İçtüzüğü'nün, "Yasama Dokunulmazlığı ve Üyeliğin Düşmesi" başlıklı dokuzuncu kısmının, "yasama dokunulmazlığı" alt başlıklı birinci bölümünde düzenleniyor.

Buna göre, bir milletvekilinin veya görevleriyle ilgili olmayan suçlardan dolayı Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların dokunulmazlığının kaldırılması hakkındaki istemler, TBMM Başkanlığınca, gelen kağıtlar listesinde yayınlanıp Anayasa ve Adalet komisyonları üyelerinden kurulu Karma Komisyona havale ediliyor.

Anayasa ve Adalet komisyonları üyelerinden kurulu Karma Komisyonun Başkanı, Başkanvekili, Sözcü ve Katibi, Anayasa Komisyonunun Başkanı, Başkanvekili, Sözcüsü ve Katibi oluyor.

Karma Komisyon Başkanı, dokunulmazlık dosyalarını incelemek üzere her siyasi partinin hazırlık komisyonuna verebileceği üyeleri arasından ad çekme suretiyle 5 üyeli bir hazırlık komisyonu teşkil ediyor.

Hazırlık komisyonu kendine gizli oyla bir başkan ve sözcülük görevini de yapacak bir katip seçiyor. Bu komisyon bütün kağıtları inceleyip gerekirse o milletvekilini, Cumhurbaşkanı yardımcısını veya bakanı dinliyor ancak tanık dinleyemiyor.

KOMİSYON AŞAMASI İKİ AY SÜREBİLİYOR

Hazırlık Komisyonu, raporunu, göreve başlamasından itibaren en geç bir ayda veriyor. Bu rapor, Karma Komisyonda bir ayda sonuçlandırılıyor. Karma Komisyon, Hazırlık Komisyonunun raporunu ve eklerini görüşüyor.

Karma Komisyon, dokunulmazlığın kaldırılmasına veya kovuşturmanın milletvekilliği, Cumhurbaşkanı yardımcılığı veya bakanlık sıfatının sona ermesine kadar ertelenmesine karar verebiliyor.

Karma Komisyon raporu, kovuşturmanın ertelenmesi şeklinde ise Genel Kurulda okunuyor. Rapor, 10 gün zarfında yazılı olarak itiraz edilmezse kesinleşiyor. Rapor, dokunulmazlığın kaldırılması şeklinde ise veya itiraz edilmişse Genel Kurulda görüşülüyor.

Kovuşturma ertelenmiş ve bu karar Genel Kurulca kaldırılmamış ise dönem yenilenmiş olsa bile milletvekilliği sıfatı devam ettiği sürece ilgili hakkında kovuşturma yapılamıyor.

Dokunulmazlığının kaldırılması istenen milletvekili, Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan isterse hazırlık komisyonunda, Karma Komisyonda ve Genel Kurulda kendini savunuyor veya bir üyeye savunduruyor. Savunma için çağrıda bulunulan milletvekili, Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan davete uymazsa evrak üzerinde karar veriliyor. Son söz, her halde savunmanın oluyor. Dokunulmazlığının kaldırılmasını üyenin bizzat istemesi yeterli olmuyor.

ÜYELİĞİN DÜŞMESİ

İstifa eden, TBMM'ye seçilmeye engel bir suçtan dolayı hüküm giyen, kısıtlanan, üyelikle bağdaşmayan bir hizmeti sürdürmekte ısrar eden, Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içinde toplam 5 birleşim günü katılmayan milletvekilinin üyeliği düşüyor.

Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan olarak atanan milletvekillerinin üyeliği ise sona eriyor.

TBMM üyeliğinden istifa eden milletvekilinin istifa yazısının gerçekliği Başkanlık Divanınca 7 gün içinde incelenip tespit edildikten sonra üyeliğinin düşmesine Genel Kurulca görüşmesiz karar veriliyor.

TBMM üyeliğine seçilmeye engel bir suçtan dolayı kesin hüküm giyen veya kısıtlanan milletvekili hakkındaki kesinleşmiş mahkeme kararının Genel Kurulun bilgisine sunulmasıyla üyelik sıfatı sona eriyor.

ANAYASA HÜKÜMLERİ

Anayasa'da yer alan milletvekili yasama dokunulmazlığıyla ilgili maddelere göre, TBMM üyeleri, Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden, o oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi üzerine Meclis tarafından başka bir karar alınmadıkça bunları Meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamıyor.

Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen milletvekili, Meclisin kararı olmadıkça tutulamıyor, sorguya çekilemiyor, tutuklanamıyor ve yargılanamıyor.

Milletvekili hakkında, seçiminden önce veya sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine bırakılıyor, üyelik süresince de zaman aşımı işlemiyor.

Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma, Meclisin yeniden dokunulmazlığını kaldırmasına bağlı oluyor. TBMM'deki siyasi parti gruplarınca yasama dokunulmazlığı ile ilgili görüşme yapılamıyor ve karar alınamıyor.

KESİN HÜKÜM GİYME

Milletvekilliğinin kesin hüküm giyme veya kısıtlanma halinde düşmesi, bu konudaki kesin mahkeme kararının Genel Kurula bildirilmesiyle oluyor.

Milletvekilliğiyle bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte ısrar eden milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesine, yetkili komisyonun bu durumu tespit eden raporu üzerine Genel Kurul gizli oyla karar veriyor.

Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içinde toplam 5 birleşim günü katılmayan milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesine, durumun Meclis Başkanlık Divanınca tespit edilmesi üzerine, Genel Kurulca üye tamsayısının salt çoğunluğunun (301) oyuyla karar verilebiliyor.

Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya milletvekilliğinin düşmesine karar verilmiş olması hallerinde, Meclis Genel Kurulu kararının alındığı tarihten başlayarak 7 gün içinde ilgili milletvekili veya bir diğer milletvekili, kararın, Anayasaya, kanuna veya İçtüzüğe aykırılığı iddiasıyla iptali için Anayasa Mahkemesine başvurabiliyor. Anayasa Mahkemesi, iptal istemini 15 gün içinde kesin karara bağlıyor.