Diyarbakır surlarını bir boy yükselten Mervani hükümdarının sarayı bulundu

Dicle Üniversitesi (DÜ) Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Başkanı Doç. Dr. Oktay Bozan, Sur ilçesinde tarihi İçkale'nin kuzey doğusunda bulunan 82 burçtan 71'incisinin Diyarbakır surlarını da bir boy yükselten Mervani Hükümdarı Ebu Tahir Yusuf bin Dimne'nin sarayı olduğunu tespit ettiklerini söyledi.

Doç. Dr. Bozan, bundan yaklaşık 10 asır önce İbni Haldun’un, Sıbt İbnü’l-Cevzî’nin, İbnül Ezrak'ın  çağdaş kaynakların vermiş olduğu bilgilerle birebir örtüştüğünü görmekte olduklarını söyledi.  Bozan, sur içerisinde ya da İçkale denilen yerde şu anda 18 tane burç olduğunu aktardı.

"KEŞİFLERİ TANIMLAMAYA ÇALIŞIYORUZ"

Dış surlara bakıldığında 82 burç olduğunu belirten Doç. Dr. Bozan, “100 tane burç var. Diyarbakır Valiliği iki yıldır surların restorasyon ve onarımıyla ilgili ‘Surlar diriliyor mottosuyla’ çalışmalar yürütüyor. Biz de bu şehrin bir sakini ve çalışmalar yapan Diyarbakırlı birisi olarak Diyarbakır’daki tarihi yapıları anlamlandırmaya, tanımlamaya çalışıyoruz. Bir mekan kervansaray mıdır, burç mudur, kale midir, mescit midir, han mıdır? Bunları tanımlamaya çalışıyoruz" dedi.

"Burçları tanımladığımız zaman 71’inci burca tekabül eden bir yer olduğunu görüyoruz" diyen Bozan, "Bugüne kadar oradaki yapının ne olup olmadığı konusu çok bilinmiyordu. Akademik çalışmalara ve eserlere baktığımız zaman çok belli değildi. Biz de rastlamadık. Fakat bir çalışma üzerinde giderken bahsedilen yerin aslında bir saray olduğunu gördük. Saint George Kilisesi'nin hemen kuzeydoğusu, Fiskaya'nın üstü, Dicle Nehri'ne nazır yüksek bir mevki üzerine kurulmuş olan ve bir duvarı burca bitişik olan yapının saray olduğunu gördük” diye konuştu.

“28 YIL BOYUNCA DİYARBAKIR’I YÖNETEN BİR VALİ”

Diyarbakır İçkale'nin, tarih boyunca bölgede hüküm sürmüş birçok devletin idare merkezi olduğunu kaydeden Doç. Dr. Bozan, “Diyarbakır tarihsel süreç içerisinde birkaç tane sarayın inşa edildiği bir yerdir. Roma, Bizans daha sonra bazı kayıtlarda Artuklular, Akkoyunlular ve bazı kayıtlarda rivayetlere göre Osmanlı Devleti bu bölgeyi fethettiği zaman Bıyıklı Mehmet Paşa döneminde yapılan saraylardan bahsediliyor. Bu saraylar hangisidir, buna dair bilgiler net değildir. Fakat bunun yanı sıra bir sarayın daha olduğunu görüyoruz. Bu bahsettiğimiz Mervani Hükümdarı Ebu Tahir Yusuf bin Dimne'nin sarayıdır" dedi. 

"İbni Dimne, 997 ile 1025 yılları arasında 28 yıl boyunca Diyarbakır’ı yöneten bir valinin adıdır" diyen Bozan, "Bu vali, o döneme bakıldığı zaman Silvan merkezi olan Mervani Hükümdarı Ebu Ali Hasan adındaki kişiye Diyarbakır’da suikast düzenliyor ve bunu öldürmüş oluyor” diye konuştu.

“10 ASIR ÖNCE DÖNEMİN ÇAĞDAŞ KAYNAKLARIYLA BİREBİR ÖRTÜŞÜYOR”

Valinin aslında bir hamal olduğunu ifade eden Doç. Dr. Bozan, “Bu hamal ama belki şansı yaver gidiyor, belki cesareti ve atılganlığıyla beraber Mervani emirine suikast düzenlemiş, şehir halkını arkasına almış, müreffeh bir ekonomik yapı oluşturmuş. Dahası bir saray yaptığını görüyoruz. Bu saray bu dönemde inşa edilmiş ve bundan sonraki süreçte uzun süre buradaki valilerin yaşadığı yer olmuştur. Bu kişi, bu sarayın yanı sıra aynı zamanda Diyarbakır surlarını da bir boy yükseltmiştir. Bir boy yükseltmesinin esprisi Mervani tehdidine karşı şehri savunmak amacıyla yaptığını görüyoruz. Bunun yanı sıra tarihi kayıtlara baktığımız zaman Fiskaya'ya doğru açılan bir kapı da var. Babül Hüve diye, uçurum kapısı ya da su kapısı diye bir kapı da yapmış. Bundan yaklaşık 10 asır önce İbni Haldun’un, Sıbt İbnü’l-Cevzî’nin, İbnül Ezrak'ınkilerle çağdaş kaynakların vermiş olduğu bilgilerin birebir örtüştüğünü görüyoruz” şeklinde konuştu.

"SARAYIN SADECE ÜSTÜ ÇÖKMÜŞ"

Şu andaki Saint George Kilisesi ile bahsedilen sarayın arası toprakla dolu olduğunu ifade eden Bozan, sözlerine şöyle devam etti:

“Orası kazıldığı zaman oraya çıkacak yapılar da bu sarayın devamı zaten. Sarayın sadece üstü çökmüş. Orada sütunlar, kemerler, kolonlar olduğu gibi duruyor. Aynı zamanda sarayın kuzeyinde hemen duvardan gelen su kanallarının olduğunu görüyoruz. Her halükarda tarihi veriler, o bölgede yani Diyarbakır’ın kuzeydoğu noktası olan, Fiskaya'nın üzeri olan 71'inci burca bitişik olan yapının bir saray olduğunu ve Mervaniler döneminde başlangıçta bağımsız, muhalif ama daha sonra Mervanilere bağlı olan bir vali tarafından yapıldığını görüyoruz."