Prof. Dr. Türkçapar: Kılık değiştirmiş narsisizm nedir?

"Narsist" ve "narsistik" kelimeleri, artık gündelikk konuşmalarda sıkça kullanılan ifadeler haline geldi. Öyle ki, yaşadığımız dönemi “Narsizm Çağı” olarak adlandıranlar bile var. Bu ifade, Yunan mitolojisindeki Narkissos adlı yakışıklı çobanın hikayesine dayanıyor. Hani şu, sudaki yansımasına aşık olup kendini seyretmekten vazgeçemeyen ve sonunda nergis çiçeğine dönüşen trajik kahraman…

Narsist deyimi aslında basit bir kendini beğenmişliği aşan bir niteleme olmasına rağmen, günümüzde artık kendisini biraz önemseyen biri için bile kullanılan bir sözcük. Oysa narsisizm, psikiyatrik bir tablo olarak ele alındığında çok daha karmaşık ve ciddi bir durumu tanımlar. Psikolojik açıdan ise narsisizm; kendi önemini abartan, karşısındakini küçümseyen, özel ve ayrıcalıklı olduğunu düşünen ve başkalarına empati yapmayan bir kişilik yapısını tanımlamak için kullanılır. Peki narsisizm kendisini sadece övünerek, büyük görerek ve başkalarını küçümseyerek mi gösterir?

NARSİSİZM BİR TANE MİDİR?

Hayır… Yapılan psikolojik araştırmalar, narsisizmin bu klasik görünümün tam teersine hiç de fark edilmeyecek şekillerde ortaya çıkabileceğini göstermiştir. Artık narsisizmin iki farklı görünümü söz konusu: Büyüklenmeci (açık) narsisizm ve kırılgan (gizli) narsisizm. Daha kolay fark edilebilen büyüklenmeci narsistler, kibirli, başkalarını önemsemeyen, insanların haklarını çiğneneyen kişiler iken, kırılgan narsistler ise bunun tam tersi bir görünüme sahip. Kırılgan narsistler, utangaç, özgüvensiz ve alıngan bir tablo sergiliyor. Bu kişiler eleştiriye ve cezalandırılmaya aşırı duyarlılar, kendilerini sıkça eleştiriyor, mutsuzluk yaşıyor ve sosyal ortamlardan geri çekiliyorlar. İlk bakışta narsisizmin tam zıttı gibi görünen bu tablo da, aslında derinlerde yatan aynı dinamikten, yani aşırı bir şekilde kendini büyük görmekten kaynaklanır. Açık ve gizli narsisizm arasındaki temel fark, narsizimin özü olan büyüklenmeciliğin dışa nasıl yansıdığı ile ilgili. Açık narsistler kendilerini saldırgan bir şekilde ifade ederken, gizli narsistler zayıf, mütevazı ve alçakgönüllü bir maske takabilir. Ancak her iki durumda da, derinlerde benzer bir büyüklenmeci tutum yatar.

GİZLİ NARSİSTLERİ NASIL TANIRIZ?

Gizli narsisizmi fark etmek, doğal olarak açık narsisizmden daha zordur. Çünkü bu kişiler ilk başta genellikle mütevazı, alçakgönüllü, güvensiz ve çekingen bir izlenim bırakır. Ancak onlarla daha yakından ilişki kurduğunuzda, davranışlarının altında yatan temel motivasyonun, büyüklenmeci fantezileri olduğunu fark edebilirsiniz.

Gizli narsistler, doğrudan kendini övmek ya da başkalarını küçümsemek yerine dolaylı yolları tercih eder. Örneğin, aslında çok iyi göründüğü halde insanlara “Bugün çok kötü görünüyorum” diyebilirler, ancak bununla bekledikleri, “Hayır, çok iyi görünüyorsun!” gibi bir onay cümlesidir. Kendilerini eleştirir gibi görünürken asıl amaçları, çevreden takdir, onay ve beğeni toplamaktır.

Başarılı olduklarında, “İşte bir şeyler yaptık, ama çok da iyi olmadı” diyerek işlerini küçümseyebilirler. Onlar asıl olarak çevrelerinden gelen hayranlık dolu yorumlar, tatmin kaynağıdır. Öte yandan başarısızlıklarını genellikle çevrelerine, insanlara veya genel şartlara bağlarlar. Örneğin, işten çıkarıldıklarında bunun sebebini kötü yönetim veya diğer insanların yetersizliği olarak açıklayabilirler. Haksız oldukları tartışmalarda ise kendilerini mağdur gibi göstererek karşı tarafı katı, saldırgan ya da olumsuz bir rolde sunmaya çalışırlar. Başarılarında ise doğrudan kendilerini övmek yerine başkalarının başarılarını küçümseyebilirler.
Gizli narsistlerin bir diğer dikkat çeken özelliği, narsizmin temel belirtilerinden empati eksikliğidir. Diğer insanların sıkıntılarına duyarsız kalır, hatta konuyu kendi sorunlarına getirerek karşı tarafın konuşmasını engelleyebilirler. Duygusal destek yerine genellikle akılcı çözüm önerileri sunmayı tercih ederler.

"DAHA SAKİN, DAHA AZ SORUNLU GÖRÜNEBİLİR"

Bu kişilerin sosyal yaşamları, açık narsistlere göre daha sakin, daha az sorunlu görünebilir. Ancak başarısızlığa ve eleştiriye karşı aşırı duyarlı olmaları, kaçıngan bir yaşam tarzına yol açabilir ve istedikleri noktaya ulaşmalarını zorlaştırabilir.

Sonuç olarak, gizli narsistler, dışarıdan daha kırılgan ve hassas görünebilir; ancak altta yatan dinamikler, narsizmin temel özelliklerini taşır. Empati eksikliği, onay ihtiyacı ve kendi üstünlük algıları, ilişkilerde zorluklara neden olabilir ve yakın ilişki içinde oldukları insanlara ciddi sorunlar yaşatabilir.