Dijital sanatta bir devrim: Refik Anadol'dan Unsupervised

Eserinizin New York Modern Sanat Müzesi’ne girmesinin önemini bize anlatır mısınız? Ve bu haberi aldığınızda ne hissettiniz, şu an neler hissediyorsunuz öğrenmek isteriz?

"Çok heyecanlıyım. Büyük bir haber paylaştık. 15 yıllık peşinden zorluklarla tırmanarak yürüdüğüm sanat dünyası sonunda eserimizi alanında en önemli müzesine kabul etti. Büyük bir gün tabii, hem benim için hem de alanda üretenler için. 2008 yılında Bilgi Üniversitesi’nde daha öğrenciyken veri resmi, data painting alanında ilk defa bir şeyler  söylemeye başlamıştım. Verinin sadece rakamlar olmadığını, verinin bir nevi bir hatıra formu olduğunu ve bu hatıra formunun da herhangi bir renge, forma, tekstüre, heykele, resme, hikayeye, operaya, tiyatroya, müziğe dönüşebileceğini söylemeye çalışıyordum. Tabii bu hala uzun bir yolculuk ve bu yolculuğun üzerinde çok fazla yüksek lisans ve daha farklı araştırma yapma şansı elde ettim."

"MOMA’nın önemi şu şekilde, bir kere dijital sanatlar yani benim gibi algoritma, kod, sensor, yapay zeka kullanan sanatçılar, ciddi yıllar boyunca, bu sistemler tarafından nedense  pek kabul görmemişti. Bunun sebeplerinden bir tanesi yenilikçi olması tabii ki. Konvansiyonel denen, yani sıradan malzeme kullanan sanatçıların işlerine benzemediği için, özellikle kontrol ve şans kelimeleri çok önemlidir sanat yaparken. Bir insanın bir makinayı kodlayarak, bir makinaya algoritmik olarak hayal kurdurtarak bir iş yapabilmesini birazcık anlayamadı diyebiliriz sanat dünyası (gülüyor). Fakat benim için bambaşka bir dünya oldu."

“UNSUPERVISED 200 YILDA SORULAN EN ÇOK İŞ OLMUŞ” 

"Bundan 10 sene önce taşındığım Amerika’daki yolculuğumdaki ilk yıllarımdan beri hedefim buydu zaten ve beni çok iyi anlayan bir Silikon Vadisi vardı. Bu algoritmayı, yapay zekayı kullanan kurumlar bunun açacağı çığırın farkındaydı. Dolayısıyla işlerimizi ilk başta Nvidia, Google, Intel yani alanında öncü teknoloji devlerinin sergi salonlarında ürettim. Fakat MOMA zaten başlı başına 200 yıllık bir arşivi olan, koleksiyonu olan, hatta Louvre Müzesi’nden sonra en değerli arşivin olduğu iddia edilen, 138 binden fazla, sanat tarihinde çığır açmış, hemen hemen her sanat alanından örneklerin olduğu rüya bir koleksiyon diyelim. Bu koleksiyon içerisinde bütün duayenler var. Resim, heykel, sinema, video, oyun bile var yani. 2010 yılında bundan 13 sene önce MOMA, Pacman, Tetris ve daha bir çok farklı oyunu koleksiyonuna katarak geleceğin değişeceğini, oyunların dahi sanat olacağını öngören köklü bir kurum. Bu dahiyane kurum tabii ki çok da seçici. Kolay kolay bir sanat alanının varlığını kabul etmiyor. Ettiği zaman ise bir çığır açılıyor. Nasıl hani İstanbul’un fethi dünyayı değiştirecek kadar çağ atlatan bir devrimse, MOMA da verdiği kararları dünya ve sanat alanında duyurduğunda kuvvetle muhtemel o yeni bir alan oluyor. MOMA’nın gücü ve önemi sanat dünyasında 200 yıldır bu. Bunun bir benzeri Louvre Müzesi var tabii ki Fransa’da. Lourve Müzesi de bunu klasik sanatta yaptığı için biliniyor. Fakat Lourve Müzesi’nin derdi geçtiğimiz yüzyıllar. MOMA’nın derdiyse modern sanat diye tanımlanan o anın yansımasını yapan sanat türlerine olan değer ve gösterim biçimleri."

"Bizim işimiz hem yapay zeka alanında hem de blok zincir alanında ilk olduğu için ve izleyici tarafından en çok sorulan iş olduğu için, 200 yılda sorulan en çok iş olmuş Unsupervised, ortalama izleyici süresi 44 dakikaya ulaşmış. Bu verileri biraraya getirince MOMA sanırım artık bir şeyi daha ölçümlemek zorunda kalmıyor ve büyük bir haberi dünyayla paylaşıyor."

Peki eseri konuşalım şimdi. Unsupervised nasıl oluştu. Ne kadar sürdü? Hangi eserler bir araya geldi ve New York Modern Sanat Müzesi’nin ilgisini neden bu kadar çekti?

"Modern ve çağdaş sanatın en komik yanlarından biri herkesin görüp, yapabilirdim ama yapmadım durumunun çok olması. Genel olarak öyle komik bir durum var. Makina hafızası ya da makina zekası, yapay zeka 2016 yılında başladı. Ülkemizde de ilk defa ‘Arşiv Rüyası’yla Salt Galata’da dünyada ilk eş zamanlı çalışan yapay zeka uygulamasını ortaya çıkarmıştık. Tabii bunun üzerine geçen 7 yılda, bir çok algoritma yaratma şansı elde ettim ekibimle birlikte. Bu süreçte iki ciddi değişim oldu diyebiliriz yapay zeka alanında. Eş zamanlı algoritmalarla çok kompleks verilerin hiç bir bekleme olmadan o anda üretilecek hale gelme şansı oldu. Bu böyle cümle içinde çok kolay gelse de üretmesi çok zor olan ciddi bir bilişim gücü ve inovasyon gereken, sıfırdan kod yazması gereken bir alan."

"İki yıl önce MOMA, bu işe başladığında daha panemi devam ediyordu.  Müze kapalıyken şöyle bir fikirle geldi küratörler; ‘Acaba müze kapalıyken bu sergiyi blok zincirle yapabilir miyiz?’ Serginin doğduğu yer aslında fiziksel dünya değil. Zaten dijital bir dünya. Böyle bir davet gelince, ne yapmak istersin diye sorulunca benim aklıma ilk arşivler geldi. Zaten yaptığım çalışmalar kamuya açık arşivlerle yaptığım işler. MOMA’nın 200 yıllık arşivinin online olduğunu biliyordum. Zaten bundan 6 sene önce bu ön görülmüş. Fakat kimse bunu kullanmamış. 6 yıldır o veri orada duruyor. Nedense bu alanda kimse potansiyeli görememiş kuvvetle muhtemel."

“YAŞAYAN BİR ESER YAPMAK İSTEDİK”

"Benim de ilk sorduğum ‘Bu veriyi kullanarak bir şey yapabilir miyiz?’ oldu. Gerçekten 21’inci yüzyılda yapay zekayı bu kadar önemli bir arşivin içine meta bir sanat gibi kendi kendine yapabilir miyiz? Çok sağ olsun Nvidia araştırma ekibi, Helsinki ekibi özellikle, üç yıldır beraber çok yakından çalışıyoruz, algoritmaların üzerine çok şeyler söylüyoruz, donanım konusunda yardımcı oldular. Çok güçlü iki yapay zeka bilgisayarını hediye ettiler. Bunlardan bir tanesi 138 bin tane sanat eserinin rüyasını gören yapay zeka, diğeriyse bir sonraki sahneyi hazırlıyor. Bir yapay zekanın rüyasını canlı izliyoruz, bir sonraki rüya o anda hazırlanıyor oluyor. Böylelikle iki makine devamlı  bir sonraki rüyayı hazırlıyor. Buradaki büyük inovasyonumuz şu, yaşayan bir eser yapmak istedik. Bunu yaparken de mikrofonla, bir kamerayla eser, her gün her an farklı. Sabahın erken saatlerinde okuldan öğrenciler geliyorsa farklı, öğlen saatlerinde farklı, hareket varsa farklı. Hava yağmurluysa farklı, rüzgarlıysa farklı. Gerçekten izleyiciyi hisseden bir iş yapmaya çalıştık. Bunu başarınca da sanırım tarihe yapay zeka konusunda geçmiş oldu iş."

“BUNU 100’ÜNCÜ YILDA YAPABİLMEK ÇOK ANLAMLI”

Bizim için çok önemli bir güne kadar 29 Ekim’e kadar ziyaretçilerle buluşacak. Bu özellikle mi tercih edildi, yoksa tamamen tesadüf mü?

"Ben rica ettim. Ülkemiz için 100’üncü yıl çok önemli ama tabii onların da öğrenmesi için rica ettim. Sonuçta iş kalıcı kolleksiyona girdi. Kuvvetle muhtemel bir çok farklı müzede görmeye devam edeceğiz. Dünyanın çok önemli müzelerine gidecek. Yolculuğa devam edecek. Burada bir yılını tamamladı. Her ne kadar sergi o gün sona erse de yepyeni bir macera başlıyor. Teşekkür ediyorum ki müze ekibine o günü bizlere verdiler ve 29 Ekim günü, normalde Pazar günü kapanmaz sergiler ama, tamam dediler. "

Peki 100’üncü yılda böyle bir şey yaşıyor olmak size nasıl geldi? Nasıl bir his?

"Zaten her zaman işlerimde bunu söylüyorum, en iyi fikirlerimi hep Türkiye’ye getirmeye çalışıyorum. İstanbul’a ya da ülkemizdeki herhangi bir yere. Dolayısıyla 100’üncü yılda hepimizin umut dolu olduğu, daha pozitif daha geleceğe dair öngörülerimizin güçlendiği bir dünyaya doğru, kimseden az kalmadan ulaşabilecek bir hayal kurmanın bir parçası olmaktan tabii ki çok mutluyum ve onur duyuyorum. Çünkü bu iş aslında sadece benim için değil, bu alanın bir temsili olduğu için, yani gerçekten de yapay zeka alanının bir sanat alanı olarak kabul edildiğini deklare ettiği için ve bunu 100’üncü yılda yapabilmek tabi çok anlamlı oldu. Bunun anlamıyla ve önemiyle umarım ülkemizden de genç sanatçıların bu alanda özgürce iş yapabildiği bir dünya hayal ediyorum."