İnancın gücünü simgeleyen yapılar

İnsan, binlerce yıldır özgürlüklerini kazanmak için savaştı ve inandıkları tanrıya veya tanrılara ibadet etti. Her topluluğun tanrısı farklıydı, güneş, yıldızlar, ateş, çok tanrılı mitolojiler ve ilahi dinler. Tarih boyunca birbirini takip eden yüzlerce uygarlık geriye inançlarının simgesi mimari dehalar bıraktı.

10 ve 12. yüzyılları kapsayan Haçlı Seferleri, Emevilerin Kuzey Afrika ve İspanya’yı ele geçirmesi, Osmanlı’nın Viyana’ya ulaşması, Hernan Cortes’in Aztekleri yok etmesi, bunların hepsinin amacı bir inancı ve hakimiyeti yaymaktı.

İşte ilk çağlardan günümüze yurttan ve dünyadan insan eli ile yapılmış, inancı simgeleyen efsanevi mimari yapılar...

Pantheon – Roma / İtalya

Pantheon Roma’da, tüm tanrılar adına, yaklaşık 28 yılında inşa edildi. Yaklaşık 100 yıl sonra İmparator Hadrianus tarafından tekrar inşa edildi ve Ayasofya inşa edilene dek 44 metre yüksekliği ile 537 yıl boyunca bilinen en büyük ibadethane olma özelliğini korudu. 7. yüzyıla geçiş ile birlikte içindeki pagan figürlere ait heykeller kaldırıldı ve kilise olarak kullanıldı.

Serapeion – Bergama / Türkiye

M.S. 2. yüzyıla tarihlenen Kızıl Avlu, İmparator Hadrian döneminde Bergama’da inşa ettirildi. En önemli özelliği ise tamamının tuğladan yapılmış olması. 60×20 metre uzunluğundaki yapı, büyük avlusu nedeniyle de Kızıl Avlu olarak adlandırıldı. Burada ilginç birkaç noktaya değinmek gerekiyor. Kızıl Avlu’da Mısır Tanrıları Serapis, Harpokrates ve İsis’ten izler bulunuyor. Roma İmparatorluğu’nda Bergama’daki bu yapının bir benzeri yok. Çünkü Anadolu’daki Mısır Tanrılarına ait kült çok az yerde karşımıza çıkar ve yapılan ticaretler ile yayıldığı düşünülür.

Ayasofya – İstanbul / Türkiye

Bugünkü Ayasofya‘nın yapımına 532 yılında, Justinianus döneminde başlandı ve 537 yılında ibadete açıldı. Ancak 12. yüzyılda Haçlı seferleri sonucunda, İstanbul ile birlikte Ayasofya’da yağmalandı, kapıları ve kaplamaları altın sanılarak sökülüp çalındı. Sonrasında depremler nedeniyle hasar gören ve onarılan Ayasofya, 916 sene Hristiyanlar tarafından kutsandı.

14. yüzyıldan sonra İstanbul’un fethi ile camiye dönüştürülen mabed, 1934 yılında önce müzeye ve 2020 yılında ise tekrar camiye dönüştürüldü. Ayasofya UNESCO koruması altında.

Pashupatinath – Nepal

Pashupatinath, 16. yüzyılda Hinduizm’in yok edici tanrısı Shiva adına yapılmış. Kutsal kitapları Veda metinleri olan Hindu inancının nasıl ve ne zaman ortaya çıktığı bilinmiyor.

Reenkarnasyon inancının bulunduğu bir din olan Hinduizm’de insan günahları ve iyiliklerine göre yeni bir bedende tekrar doğuyor. Dinde inekler kutsal, toplum ise katı bir kast sistemine sahip. Kremasyon (ölü yakma töreni) ölünün ruhunun iyi uğurlanmasını amaçlayan antik bir hindu inancı. Bu ritüelde bile zengin/fakir ayrı bir ritüel ile yakılıyor. Beden yandıktan sonra küller, tapınağın hemen yanındaki, Ganj Nehri’ne ulaşan, Bagmati Nehri’ne bırakılıyor.

Göbeklitepe – Şanlıurfa / Türkiye

İlkel insanlar doğayı açıklayamadıkları için hayvanlar ile doğayı tanrı olarak kabul etmişlerdi. Dünyada bilinen bir ilk tapınak olma özelliğini barındıran bu yapı M.Ö. 10.000 yılına tarihleniyor. Buluntular yapıyı avcı-toplayıcı insanların inşa ettiğine dair kanıtlar sunuyor. Göbeklitepe’de bulunan T şeklindeki ve 7 ton ağırlığındaki oval şekilde sıralanmış sütunlar ise gizemini koruyor.

Mescid-i Aksa / Kudüs

Süleyman Tapınağı olarak da isimlenen yapı milattan önce 957 yılında tamamlanmış. Ancak M.Ö. 586’da savaş sonucu yapı tamamen yıkılmış ve yeniden yapılmış. Fakat bu tapınak da Roma istilası sonrasında yıkılmış. Geriye sadece, Museviler için kutsal olan “Ağlama Duvarı” adı verilen bölüm kalmış. Bugün yapının Bizans İmparatoru Justinianos tarafından kalıntıların üstüne yapılmış bir bazilika olduğu kabul ediliyor. 6. yüzyılda bu yapı camiye çevrildi, 7. yüzyılda tamamen yenilendi. Mescid-i Aksa, üç ilahi din açısından da kutsal bir yapı.

Kurtuba Katedrali – Cordoba / İspanya

Cordoba kenti, İspanya’nın güneyinde Malaga ve Sevilla’nın kuzeyinde yer alıyor. Şehrin ortasında geçen Guadalquivir nehrinin yanında bulunan cami, Dünya’nın en eski ve büyük camilerinden biri. Endülüs Emevilerinin başkentinde 7. yüzyılda inşa edilmiş. 1293 sütunu bulunan yapının uzunluğu 47 metre. 1236 yılında İslam hakimiyeti bölgede sona erdiğinde de katedrale çevrilmiş.

Apollon Smintheion – Çanakkale /Türkiye

Yunan Mitolojisi’nde Apollon, müziğin, sanatların, Güneş’in, ateşin ve şiirin tanrısı, kehanet yapan, bilici tanrıdır. Tanrı Zeus ve Leto’nun oğlu Apollo’nun farklı bir özelliği ise farelere hükmetmesidir.

Apollon Smintheion ören yeri, Çanakkale’nin Gülpınar ilçesinde yer alıyor. M.Ö. 2. yüzyılda inşa edilen tapınak 18. yüzyılda keşfedildi. Ön ve arka cephelerinde 8’er, yanlarında ise 14 sütun bulunuyor. Apollon Smintheus Kutsal Alanı’nda ziyaretçileri,  farelerin ve bölgeye adını veren Apollon’un ayaklarının tapınağın basamaklarında bulunan heykelleri karşılar.

Bölgenin öyküsü ise tarih boyunca yapılan ilk aşk savaşı olan Truva savaşına işaret ediyor. İlyada Destanı’nda Kral Agamemnon’un tapınağın rahibinin kızını kaçırdığını ve rahibinde tanrı Apollon’a yalvarıp yardım istediğini belirtilir. Bunun üzerine Apollon’un düşman ordunun üzerine okları ile veba mikrobunu yayan fareleri musallat ettiği anlatılır.

Duomo – Floransa/İtalya

Klasik Floransa fotoğraflarındaki en güzel yapı nedir diye sorsak herkes tek bir ağızdan Floransa Katedrali Duomo’yu işaret eder muhtemelen. Ortaçağ Avrupası’nda 1296 yılında inşaatına başlanan katedralin inşası 140 sene sürmüş.

Avrupa’daki hanedanların egemen olduğu coğrafyada Floransa’ya hakim olan Mediciler belki de dünyanın en güzel şehrini İtalya’ya armağan ettiler.

Yapı için 1418 yılında bir yarışma yapıldı. Yapılması amaçlanan kubbe 900 yıl önce İstanbul’da İmparator Justinianus tarafından yapılan Ayasofya‘yı 3,6 metre ile geçecekti. Amacı hayata geçiren ise kuyumcu ve saat yapımcısı Filippo Brunelleschi oldu. Mimarlık mesleğinde ayrıca incelenen konular arasında yer alan Floransa Katedrali’nin kubbesi için “Brunelleschi’nin Kubbesi” isimli bir kitap bile basıldı.

Taung Kalat/Myanmar

Sönmüş bir yanardağın tepesinde inşa edilen Myanmar’daki budist tapınağı Taung Kalat görülebilecek en müthiş yerlerden biri olarak dikkat çekiyor. Denizden 1518 metre yükseklikte olan tapınağa ulaşmak için 777 basamak tırmanmak gerekiyor.

Budizm Buda’nın oluşturduğu bir felsefe. Uyanışa ermek gibi bir amacı olan felsefeyi benimseyen Buda, acıları anlamak için yola çıkmış, aydınlanmanın denge ile oluşabileceğine karar vermiştir.

Teotihuacan / Mexico City

Teotihuacan döneminin en önemli kenti olarak kabul ediliyor. 1987 yılında UNESCO mirası listesine giren Teotihuacan’ın adı tanrıların yaşadığı yer manasına geliyor. Kent şehir merkezinin 40 kilometre kuzeydoğusunda yer alıyor. Çok tanrılı dinlere mensup olan mezoamerikan dinlerine ait ibadetler genelde kanlı olurdu. Tanrıları memnun etmek için insan kurban etmek geleneksel bir ritüeldi. Uygarlığa ilişkin bilgilere benim gibi siz de meraklıysanız R.Townsend’in Aztekler isimli kitabını edinmelisiniz. Ayrıca Mel Gibson’un Maya uygarlığını anlatan Apocalypto adlı yapımı da mezoamerikan kültürü ilgilisine öneridir.

Nemrut Tümülüsü – Adıyaman / Türkiye

Sıra nasıl yapıldığı hakkında farklı teoriler olan tanrıların yurdu olarak nitelenen bir anıt yapıda: Nemrut.

Milattan önce 163 ve milattan sonra 72 yılları arasında Kommagene Krallığı, Adıyaman ve Kahramanmaraş illerinde hüküm sürdü. Kommagene Kralları doğu batı sentezli bir inanç sistemi kurarak kendilerini bu sentezin bir parçası haline getirmişti.

Kral Mithridates’in oğlu Antiochus’un annesi İskender’in soyundan gelirken babası Pers soyundan geliyordu. Bir denge siyaseti güden kral, hakimiyet bozulmasın ve kutsal sayılsın mantığından hareketle tanrılar ile anlaşma yaptığını tasvir eden kabartmalı heykeller yaptırmış ve mezarlığını da Nemrut Dağı’nın tepesine yerleştirmişti.

Tümülüsü çevreleyen heykellerin önünde yer alan sunakta, tanrılaşan krallara ve tanrılara tapılıyor, adaklar adanıyordu. Mitolojik tanrılar, Pers inancını simgeleyen hayvanlar ve kendi heykelleri, Nemrut Dağı’nın bir tanrı yurdu olduğunu simgeler. Bu heykeller sırası ile Aslan, Kartal, Antiochus, Laodike Tyche, Zeus, Apollon, Herakles, Kartal ve Aslan’dır.

Parthenon – Atina / Yunanistan

Partenon, Atina Akropolisinin içinde yer alan büyük sütunlu bir tapınak. Dünyanın en büyük kültür abidelerinden biri olan yapı, Dor usulü ile inşa edilmiş. Ayrıca altın oranın insanoğlu tarafından ilk uygulandığı yapı olmuş. Osmanlı’nın fethinden sonra cami olarak kullanıldı, Venediklilerin eline geçince katolik kilisesine çevrildi. Birçok parçası ise Britanya Müzesi’ne taşındı.

Deyrulzafaran Manastırı – Mardin / Türkiye

5. yüzyılda inşa edilen Deyrulzafaran, Türkiye’nin kültür çeşitliliğinin sadece bir örneği. Bugünkü haline 18. yüzyılda ulaşan manastır, Mardin merkeze 8 kilometre uzaklıkta. 2 katlı yapıda çeşitli devirlere ait üç ibadethane bulunuyor. Duvarların alt kısmında 1×3 metre boyutundaki taş bloklar harçsız bir biçimde tutturulmuş. Sayıları 50’yi aşkın patrik mezarı burada bulunuyor.

Notre Dame – Strasbourg / Fransa

1176 yılında yapımına başlanan Notre Dame Katedrali, yapılan ilaveler ile sürekli büyümüş. Strasbourg’da bulunan yapı, 142 metre yüksekliğiyle zamanının en yüksek yapısı olarak ismini tarihe yazdırmış.

Ulu Cami – Diyarbakır / Türkiye

Diyarbakır Ulu Cami, kentin 639 yılında Araplar tarafından ele geçirilmesi ile kiliseden camiye çevrildi. Ulu Cami, Anadolu’daki en eski cami olma özelliğini taşıyor. Yapı Müslümanlar tarafından 5. Haremi Şerif olarak kabul görüyor. Sırası ile Bizans, Selçuklu, Timur, Safevi istilalarını gören kent, 1515 yılında Osmanlı Sultanı 1. Selim tarafından fethedildi.

Sagrada Familia – Barselona / İspanya

Adı Kutsal Aile manasına gelen yapı, Barselona’da yer alıyor. 1883 yılında Antoni Gaudi tarafından devralınan fakat ölümü sonucu inşaatı yarım kalan bir bazilika. Yapının tam olarak bitmesinin 2028 yılını bulacağı tahmin edilirken, günümüz teknolojisinden uzak karmaşık mimari tarzı bu süreci uzatmış. Yapı 1984 yılında UNESCO Mirası olarak kabul edildi.

Bahá’í Tapınağı – Santiago / Şili

Kanadalı Hariri Pontarini Architects tarafından tasarlanan Bahá’í Tapınağı 2016 yılında açıldı. Semazenlerin dönüşünden ilham alınarak oluşturulan yapı Şili’de Santiago’da bulunuyor. Tamamlanması 14 yıl süren bu yapı, yeryüzündeki en genç dinlerden olan Bahai inancına mensup kişilerce üstlenildi.

1863 yılında İran’da ortaya çıkan inanç sisteminin 6 milyona ulaşan mensubu olduğu biliniyor. Tapınak her dinden inanana açık çünkü bu din tüm dinleri doğru kabul ediyor.

Kaynak: Brandlifemag