Çanakkale'de farelere hükmeden tanrı ve kült: Smintheion

Gelin hikayesi ile ünlü fantastik bir yere adım atalım. Bu ülkenin topraklarından doğan ve tarihte ilk aşk savaşını destanlaştıran büyük ozan Homeros’un İlyada’sına ait olan ve destanın gerçekliğinin küçük bir kanıtı olan bir yer burası. Endişeye veya tereddüte düşmeyin ne aşktan ne savaştan bahsetmeyeceğiz. Bir kült olarak öne çıkan kavram olan Smitheius, farelere hükmeden bir Tanrıyı işaret etmesi nedeni ile mitolojide farklı bir yere konuluyor. Söz konusu Tanrı ise Apollon. Detaylarına ilerleyen paragraflarda değineceğiz.

Apollon Smintheion Ören Yeri, Çanakkale’nin Gülpınar ilçesinde yer alır. Dönemin kutsal alanı olarak tanımlanan yerde bir tapınak, hamamlar ile bir de müze bulunur. Apollon Smitheus Tapınağı baştanrı Zeus’un oğlu Apollon’a adanmış olup mitolojide fare kültü ve farelere hükmeden tanrı olarak bilinen ilk mitolojik varlıktır.

MÜZEKART İLE ÜCRETSİZ ZİYARET

Eğer yolunuz Çanakkale’den veya Bozcaada’dan güneye Assos’a,  Kazdağlar’ına veya Ayvalık’a uzanıyorsa Antik kent Alexandria Troas ve kutsal alanı Apollon Smintheon’u mutlaka rotanıza ekleyin.  Troas ve Geyikli’ye yaklaşık 45 km uzaklıktadır. Apollon Smintheion kutsal alanı Çanakkale’nin batı yakasında, Assos bölgesi yakınında bulunur. Müze kartlarınız ile ücretsiz ziyaret edebilirsiniz.

M.Ö. 2. yüzyıla tarihlenen kutsal alan ilk olarak 1853 yılında keşfedilmiştir. 1866’da R.P.Pullan tarafından arkeoloji dünyasına ayrıntılı bir şekilde duyurmuştur. 1980 yılında başlatılan kazı çalışmaları,dönemsel periyodlarda devam etmektedir. Hellenistik döneme tarihlenen tapınak Anadolu’daki en güzel mimari örneklerinden birini dünyamıza hediye etmiştir.  Mimar Hermogenes’in  M.Ö 2. yüzyılda inşa ettiği yapı figürlü sütun tamburları ve frizleri ile ünlenmiştir.

Apollon Smintheion Kutsal Alanı’nda;

Apollon Smintheus Tapınağı,

Roma Hamamları ve Su Depoları,

Spor Oyunları ve Yazıtları Salonu,

Kutsal Yol ile Müze binası bulunur.

Bunun yanında yapılan kazılarda M.Ö. 5000’lere tarihlenen Prehistorik Yerleşime ait kalıntılar elde edilmiştir.

Apollon ve kült hakında

Burada Apollon hakkında kısaca bahsetmek faydalı olacaktır. Apollon Baştanrı Zeus’un eşi Leto’dan olma oğludur. Apollon müziğin,şiirin, sanatın, güneşin ve ateşin tanrısıdır. Tabi bunların yanında kahinlik yetisi de vardır. Apollon’u genellikle Lir isimli müzik aleti ile tasvir edilir. Bunun yanında bir de gümüş okları ile çok uzaklara ok atabilmektedir. Tanrıça Artemis’in de kardeşi olan Apollon Troia savaşında Troia’nın yanında yer almıştır.

Gelelim Apollon’un lakabı olan Smintheus’un ortaya çıktığı hikayeye, Troia’ya savaşa giden Akha Ordusu, yol üstündeki kentleri sırayla yağmalar. Akha kralı Agememnon, stratejik bir hamle olarak buradaki tapınağın rahibinin kızını kaçırır. Defalarca kızını geri isteyen rahip alamayınca Tanrı Apollon’a yakarıp yalvarır ve kızı Chryseis’i geri getirmesini diler. Apollon bunun üzerine öfkelenir ve düşman orduya okları ile farelerden bulaşan veba salgınını yayar. Kral bunun üzerine kızı geri verir ve şükran olarak ona tapınakta kurbanlar kestirir. Apollon’un bir sıfatı olan Smintheus bu şekilde verilmiştir. Aslında yazı başlığındaki fare kültü farelerden korunmak için Apollon’a yakarışın hikayesidir.

Bir diğer hikaye ise yine Hemeros’un İlyada’sından türemiştir. Bölge halkı tarlarına musallat olan fare ve böceklerden kurtulmak için Apollon’a tapınmışlardır. Apollon’da insanlığı farelere karşı korumuştur. Fareleri kullanarak veba salan ve insanları farelerden koruyan bir Apollon’un bir sıfatı olan Smintheus kutsal alanın da bir sıfatı olmuştur.

Apollon Smintheus Tapınağı

Tapınağın yapımında yöreye ait volkanik tüf, andezit-bazalt taşları ile Marmara Adası’ndan getirilen mermer kullanılmıştır.Ön ve arka cephelerinde 8’er ; yan cephelerinde ise 14’er olmak üzere toplam 44 sütun vardır. Sütunlar 7 parçadan oluşur, başlarında Troia savaşından sahnelenmiş süslü frizler bulunur.

Roma Hamamları ve Su Depoları

Tapınağın aynı zamanda bir kehanet merkezi olması onu aslında bir sağlık merkezi de yapar. Tapınakta ibadet işleminden önce arınmak için hamamlarda önceden yıkanılarak arınılır ve sonrasında tapınılırdı. Örneklerini Pamukkale Hierapolis Antik Kenti‘nde de gördüğümüz arınma merkezine ait hamamlar tipik Roma Hamamları gibi bir kaç bölümden oluşur.

Spor Oyunları ve Yazıtları Salonu

Roma hamamlarının batısında spor müsabakalarında şampiyon olan sporcuların heykellerini taşıyan yazıtların olduğu bir galeri ortaya çıkarılmıştır. Galeri’de 24 adet yazıt ortaya çıkarılmıştır. Tanrı Apollon adına düzenlenen yarışmalarda güreş ve boks maçlarını kazananların heykelleri dikilmiştir.

Kutsal Yol

Kutsal Yol, Apollon Smintheion ile Alexandria Troas Antik Kenti arasında yer alan ve Tuzla Çayı üzerinde yer alan bir köprüden oluşan 35 km’lik bir yoldur. Alan üzerinde kat edilen mesafe yürüyülerek gidilmekte olduğunu yol üstünde hiç tekerlek izi olmamasından anlaşılmıştır. Kutsal yol’un şu ana kadar kısıtlı bir bölümü ortaya çıkarılmıştır. Belki ileride bu yol üstünde Antik bir yürüyüşün gerçekleştirildiği bir etkinlik düzenlenir ne dersiniz ?

Müze

Apollon Smintheion kutsal alanında bulunan eserlerin sergilendiği küçük bir bölüm olarak hemen alan girişinde bulunur. Çok yetersiz olarak gözüken müze binası öncesinde burada bulunan ve kutsal alan üzerinde faaliyet gösteren bir zeytinyağı fabrikasına ait bir alanmış. Apollon Smintheion Kutsal Alanı istimlak edilip kazılar başlayınca bu alan müze olarak kullanılmaya başlanmış.

Yazıyı Homeros’tan ilgi dizeler ile bitirelim:

“Böyle yakardı o (Khryses), Phoibos Apollon da dinledi onu,

İndi Olympos’un doruklarından, köpürmüş, öfkeli.

Omuzlarında yayı, iki ucu kapalı okluğu.

Kımıldandı mı, oklar omuzlarında şıngırdıyordu.

Kızgın tanrı yürüyordu gece gibi.

Yerleşti gemilerin ardına, saldı okunu,

Bir vınlama çıktı gümüş yaydan, korkunç, acı.

Önce katırların, köpeklerin düştü peşine.

Sonra saldı bir sivri ok insanların üstüne.

Kavruluyordu birbiri peşi sıra bir yığın ölü.

Ordu içine tanrının okları yağdı tam dokuz gün…”

Yazan: Cengiz Selçuk - Brandlifemag