Dünya, ABD'ye ait bir casus uçağının İran'ın eline düşmesini konuşuyor. Casus uçaklar ülkeleri birçok savaşın eşiğine getirdi. İşte en çok Soğuk Savaş döneminde yaşanan birbirinden ilginç casus uçak ve gemi krizleri...
Geçen mayısta El Kaide lideri Usame Bin Ladin'in öldürüldüğü gizli bir operasyon sırasında ABD'nin bir helikopteri düşmüştü. Daha sonra helikopterin radara yakalanmayan özel üretim bir model olduğu ortaya çıktı.
Ancak Pakistan yönetimi operasyondan kendilerini haberdar etmeyen ABD'den intikamını helikopterin enkazını Çin'e vererek aldı. ABD Pakistan'ı gizli tasarımla ilgili bilgileri Çin'e vermekle suçladı.
Nisan 2001'de bir Amerikan EP-3 casus uçağı Çin üzerinde keşif uçuşu yaparken bir Çin savaş uçağıyla çarpışarak Haynan adasına zorunlu iniş yaptı. Çin savaş uçağı ise düştü ve pilotu hayatını kaybetti. Çin, mürettebatı gözaltına aldı ve uçağı incelemeye aldı. ABD'lilerin iniş yapmadan kayıtları sildikleri iddiasına rağmen casus uçağın Doğu Türkistan bölgesi üzerinde keşif uçuşu yaptığına dair bulguya rastlandı.
Çin, ABD'yi protesto ederek, resmi özür talebinde bulundu. Bush yönetimi aldıktan sonraki ilk diplomatik sınavında geri adım atmak zorunda kaldı. Krizin 11. gününde Bush resmi özür diledi ve 24 kişilik mürettebat iade edildi.
Kosova Savaşı sürerken Mart 1999’da ABD’ye ait hayalet uçak F-117 Sırbistan üzerinde düştü. Dönemin Hırvatistan Genel Kurmay Başkanı Davor Domazet-Loso, düşen F-117 hayalet uçağının parçalarının Çinli ajanlar tarafından köylülerden satın alındığını açıkladı. İddiaya göre, Çinlilerin geçen yıl geliştirdiği J-20 uçaklarının teknolojisi ABD yapımı F-117'lerden çalındı.
1 Eylül 1983'te New York Seul seferi yapan Kore Hava yolları'na ait bir yolcu uçağı, Sovyet füze bataryaları tarafından Japon Denizi'nde vuruldu. İçlerinde ABD Senatörü Lawrence McDonald'ın da olduğu 269 kişi hayatını kaybetti. Sovyetler ilk aşamada uçağın casusluk yaptığını iddia ettiyse de sivil kayıpların ardından ABD'yi provokasyonla suçladı. Moskova yönetimi, hava kuvvetlerinin tepki hızını ölçmek için uçağın kasıtlı olarak kendi bölgelerine sokulduğunu iddia etti.
Soğuk Savaş'ın en gerilimli anlarından biri olan olay asla tam olarak aydınlatılamadı. Ancak ABD Başkanı Reagan, sivil uçakların rotalarından sapmaması GPS sisteminin sivil kullanıma açılması emrini verdi.
ABD'ye ait bir istihbarat gemisi, 23 Ocak 1968 günü Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti deniz kuvvetleri tarafından ele geçirildi. Tsushima Boğazı'nda Sovyet ve Kuzey Kore'ye ait elektronik sinyal ve bilgi toplarken yakalanan geminin 82 kişilik mürettebatı 11 aylık tutukluluğun ardından ABD özür dileyince serbest bırakıldı.
Müzeye çevrilen gemi halen Pyongyang'da sergileniyor. Kuzey Kore hükümeti 2000 ve 2005 yıllarında ABD ile yürütülen ilişkiler sırasında iyi niyet gösterisi olarak gemiyi geri vermeyi teklif etse de bu girişimler, nükleer kriz nedeniyle sonuçsuz kaldı. Müzede ABD'li komutanın elle yazılmış 'özrü' de sergileniyor.
1967 Arap İsrail Savaşı'nı gözlemlemek üzere bölgeye gönderilen hafif silahlı ve dinleme gözlem sistemlerine sahip ABD gemisi USS Liberty zırhlısı, 8 Haziran'da Sina Yarımadası yakınlarında İsrail tarafından vuruldu. İsrail Ordusu'nun harekatı gözlemleyen gemiden rahatsız olduğu için ateş açtığı iddia edildi.
Yaklaşık 75 dakika boyunca ateş altında kalan gemide 34 kişi hayatını kaybetti. 171 kişi yaralandı. İsrail kısa bir süre sonra saldırının yanlışlıkla meydana geldiğini duyurdu ve özür diledi. ABD de özrü kabul etti.
Mayıs 1960'da SSCB toprakları üzerinde bir Amerikan U-2 casus uçağı vurularak düşürüldü. 3 Mayıs 1960’ta Nikita Kruşçev bir açıklama ile gelişmeyi duyurunca Türkiye'nin de adının karıştığı soğuk savaş tarihine geçecek kriz ortaya çıktı. ABD, bu uçağın casus uçak olmadığını, açık hava sağnaklarını inceleyen bir meteoroloji uçağı olduğunu açıkladı.
İki gün sonra Sovyetler uçağın pilotunun sağ olarak ele geçirildiğini açıklayıp ve itiraflarını yayınlayınca ABD olay kabullenmek zorunda kaldı. Uçağın İncirlik'ten kalktığı anlaşılınca Türkiye, kendilerine uçağın Peşaver üzerinden Norveç'e gideceği bilgisi verildiğini açıkladı.
Aynı yıl Başkan Eisenhower, gelişen uydu teknolojisinin yanında yetersiz kalan casus uçak seferlerinin durdurulması emrini verdi. Ancak bu uçuşlar ancak Kennedy yönetiminde durduruldu. Resmi olmayan bilgilere göre, Soğuk Savaş döneminde 40'tan fazla ABD casus uçağı Sovyetler tarafından düşürüldü. Yaklaşık 200 kişi bu olaylarda hayatını kaybetti.
