Rusya'nın savaş makinesini besleyen kimyasal fabrikalara sahip Rus milyarderler

Reuters, demiryolu verilerine göre, savaşın başlangıcından bu yılın eylül ayına kadar Rusya'nın en büyük patlayıcı fabrikalarından bazılarına demiryolu ile sevk edilen temel kimyasalların yüzde 75'inden fazlasını sağlayan, Batı onaylı beş milyarderin hisse sahibi olduğu beş kimya şirketi tespit etti.

Haber ajansının analizi, Rusya'nın savaş makinesinin bir parçasını oluşturan fabrikaların bu adamlara ve şirketlerine ne kadar bağımlı olduğunu ilk kez ortaya koyuyor.

ABRAMOVİCH DE LİSTEDE

Milyarderler arasında Chelsea Futbol Kulübü'nün eski sahibi Roman Abramovich ve nisan ayında Forbes tarafından 28.6 milyar dolarlık servetiyle Rusya'nın en zengin adamı olarak gösterilen Vagit Alekperov da yer alıyor.

Abramovich ve Alekperov, şirketleri ya da avukatları aracılığıyla gönderilen yorum taleplerine yanıt vermedi. Ambramovich'in yüzde 28 hissesine sahip olduğu Londra borsasında işlem gören Evraz, kimyasalları “sadece sivil kullanım” için tedarik ettiğini söyledi.

Alekperov'un hissedarı olduğu rafineri şirketi Lukoil ise “patlayıcı ya da ilgili herhangi bir bileşen üretmediğini” söyledi. 

DÖVİZLE YARDIM EDİYORLAR

Ukrayna-Rusya savaşıyla ilgili tedarik zinciri ağlarını yakından inceleyen ve Reuters'in bulgularını değerlendiren Massachusetts Üniversitesi profesörü Anna Nagurney, beş şirketin Moskova'ya sadece mühimmatlar için gerekli kimyasal bileşenleri sağlayarak değil, aynı zamanda gübre de dahil olmak üzere sivil ürünlerin ihracatından çok ihtiyaç duyulan dövizi kazanarak da yardım ettiğini söyledi.

Nagurney, “Bu kimya şirketleri sivil şirketler olarak faaliyet gösteriyor olabilirler, ancak savaş çabalarını sürdürüyorlar” dedi.

Reuters, Rusya'nın ana mühimmat fabrikalarının malzemelerini nereden aldıklarını belirlemek için, Şubat 2022'deki Ukrayna işgalinden Eylül 2024'e kadar patlayıcı yapmak için gereken kimyasalları taşıyan 600 binden fazla demiryolu sevkiyatının hareketini analiz etti.

Rusya'daki iki ticari veri tabanından elde edilen demiryolu verileri, Reuters'e, kamuya açık istihbarat toplamaya ve potansiyel yaptırım ihlallerini izlemeye adanmış İngiltere merkezli bir STK olan Açık Kaynak Merkezi tarafından sağlandı. Her bir demiryolu vagonundaki yükün türü, ağırlığı, menşei ve varış yeri ile malları gönderen ve teslim alan şirketlerin adları ayrıntılı olarak belirtildi.

BARUT FABRİKALARINA MALZEME TEDARİKİ

Reuters doğruluğunu teyit etmek için iki veri tabanından gelen verileri çapraz kontrol etti. Ancak haber ajansı, verilerin patlayıcı fabrikalarına yapılan her demiryolu sevkiyatını içerip içermediğini ya da fabrikaların karayoluyla ne ölçüde teslimat aldığını doğrulayamadı.

Veriler milyarderlerin şirketlerinin Rusya'da Batı'nın yaptırımlarına tabi olan beş patlayıcı ve barut fabrikasına hayati malzemeler sağladığını gösterdi. Bu fabrikalar Rus devletinin dev silah üreticisi ve otomobil üreticisi Rostec'in iştirakleri.

Reuters, 2023 yılının bir bölümünü kapsayan sızdırılmış vergi faturalarını kullanarak, kimya firmalarından dördünün patlayıcı üreticilerinden dördünün tedarikçisi olduğunu da doğrulayabildi.

Ne Kremlin, ne Savunma Bakanlığı ne de Rostec, Reuters'in sivil şirketlerin Rusya'nın mühimmat endüstrisinin tedarikindeki rolüne ilişkin sorularına yanıt vermedi.

VAGONLARIN ULAŞMASINDAKİ KIRMIZI BAYRAKLAR

Savaştan önce, çeşitlendirme çabalarının bir parçası olarak tüm patlayıcı fabrikaları sivil kullanım için de patlayıcı veya barut üretiyordu. Reuters bu tür sivil satışların devam edip etmediğini ve tedarik edilen kimyasalların sivil kullanım için ayrılmış olup olmadığını belirleyemedi.

Reuters'in verileri analiz etmesine yardımcı olan Münih Üniversitesi'nden enerji profesörü Thomas Klapotke, tüm hammaddelerin birçok potansiyel kullanım alanı olmasına rağmen, patlayıcı üretimi için gerekli olan belirli kimyasalların vagonlar dolusu kombinasyonunun belirli tesislere ulaşmasının “kırmızı bayraklar” oluşturduğunu söyledi.

Reuters'in görüştüğü birçok uzmana göre analiz, Batı'nın Ukrayna'yı işgali nedeniyle Rusya'ya yaptırım uygulama stratejisinin Rusya'nın askeri üretimini engellemekte başarısız olduğuna dair yeni kanıtlar sunuyor.

Milyarderlerin kendileri Batılı yaptırımlar altındayken, ilgili kimya şirketleri büyük mali cezalardan ya da ABD veya Avrupa Birliği'nden kritik malların ithalatına getirilen yasaklardan büyük ölçüde kurtuldu.

"ŞİRKETLERE YAPTIRIM UYGULANMASI YÖNÜNDE..."

Bu kimya tesislerinin üretiminin çoğu, tarım için kritik öneme sahip gübre gibi sivil ürünlerdir. Uzun süredir devam eden Batı politikaları, kıtlığı ve gelişmekte olan ülkelerin diplomatik tepkisini önlemek için gıdayı yaptırımlardan muaf tutuyor.

Savaşın ilk yılında Rusya'ya yönelik yaptırımlar üzerinde çalışan eski bir Beyaz Saray yetkilisi olan ve şu anda Carnegie Endowment for International Peace'de akademisyen olarak görev yapan Peter Harrell, bir zamanlar buğday ve gübre için Ukrayna ve Rusya'ya bel bağlayan ülkelerin alternatif kaynaklar bulmak için zamanları olduğuna göre belki de bu 2022 kararlarını gözden geçirmenin zamanının geldiğini söyledi.

Reuters'in bulgularını yorumlayan Harrell, “Potansiyel olarak, hesaplar bugün bu şirketlere yaptırım uygulanması yönünde ağır basacaktır" dedi.

YÜZ MİLYONLARCA ÇİFTÇİYİ RİSKE ATABİLİR

Ancak Kanada'daki Guelph Üniversitesi'nde tarım profesörü olan Manish N. Raizada, Rus kimya şirketlerine yaptırım uygulanmasının Rusya üzerinde küçük bir ekonomik etkiye karşılık yüz milyonlarca küçük ölçekli çiftçiyi riske atabileceği uyarısında bulundu.

Washington'un yaptırımlarını koordine eden ABD Hazine Bakanlığı ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı sözcüleri Reuters'in bulguları hakkında yorum yapmayı reddetti.

Avrupa Komisyonu sözcüsü, kimya şirketleriyle ilgili sorulara cevaben şunları söyledi: “Baskıyı arttırmak ve gıda güvenliği üzerinde olumsuz etkilerden kaçınacak şekilde boşlukları kapatmak için ek tedbirler alma olanaklarını aktif olarak araştırıyoruz.”

Sözcü, herhangi bir eylemin ancak herhangi bir önlemin etkinliği ve Avrupalı şirketler üzerindeki etkisinin dikkatli bir şekilde analiz edilmesinin ardından geleceğini vurguladı. Bununla birlikte, AB yaptırımlarının, özel olarak belirlenmemiş olsalar bile, yaptırım uygulanan bir kişi tarafından kontrol edilmeleri veya sahip olunmaları halinde şirketler için zaten geçerli olacağını kaydetti.