Afganistan'da halk temel gıda maddelerine erişimde güçlük çekiyor: Uzmanlardan hiperenflasyon uyarısı

Afganistan halkı, ABD'de tutulan donmuş merkez bankası rezervlerindeki 9 milyar dolara erişim olmaması ve eski hükümet çöktüğü için dolar teslimatlarının iptal edilmesi nedeniyle ekonomik olarak da zor durumda. Yükselen fiyatlar nedeniyle temel gıda maddelerine erişim sıkıntısı yaşanıyor. Ülkenin para birimi Afgani ise Taliban’ın Kabil’i ele geçirmesinden bu yana değer kaybetmeye devam ediyor.

Bununla birlikte, birçoğu Taliban'ın devralmasından bu yana saklanan hükümet çalışanlarının maaşları ödenmezken, eski hükümetin çöküşü sırasında bankalardaki birikimlerini çekmek isteyenler kuyruklar oluşturdu. Uzmanlar, zaten yoksul olan ülkede hiperenflasyon ve artan sıkıntı riski konusunda uyardı.

ENFLASYON ÇİFT HANELİ RAKAMLARA ULAŞABİLİR

Yükselen enflasyon riski konusunda uyarıda bulunanlar arasında geçen hafta kaçan ülkenin eski merkez bankacısı Ajmal Ahmady de yer alıyor. Ahmedy, enflasyonun yakında çift haneli rakamlara ulaşabileceğini öne sürdü.

TALİBAN ÖNCESİ ABD'DEN UÇAKLAR DOLUSU DOLAR GELİYORDU

Konuya ilişkin açıklama yapan Londra merkezli Denizaşırı Kalkınma Enstitüsü’nden araştırmacı Graeme Smith, krizi açıklarken şunları söyledi:

“Afgani’nin değeri  şimdiye kadar Kabil'e çok düzenli, bazen haftalık olarak inen uçaklar dolusu ABD doları tarafından korundu. Taliban, Afgani'yi korumak için yakında nakit desteği alamazsa, sıradan insanlar için Kabil sokaklarında ekmek satın almayı zorlaştıran gerçek bir para devalüasyonu riski olduğunu düşünüyorum” dedi.

ÜLKEYE DOLAR AKIŞI BÜYÜK ÖLÇÜDE DURDU

Washington merkezli bir düşünce kuruluşu olan Niskanen Center'dan Ed Dolan da geçen hafta bu görüşü tekrarladı:

“Dış yardımlar ve özel havaleler yoluyla ülkeye dolar akışı büyük ölçüde durmuş görünüyor. Yerel para birimi olan Afgani biçiminde tasarrufları olan insanlar, bunları dolara çevirmek için acele edecekler. Dolar bulamazlarsa, Afgani'lerini mallarla değiştirmeye çalışacaklar. Fiyatlar daha da yukarı çekilecek.”

Küresel Kalkınma Merkezi'nin kıdemli üyelerinden Justin Sandefur, New York Times'a yaptığı açıklamada, “Kısa vadede potansiyel olarak bir  felaket yaşanacak. Sıradan insanlara gerçek acıyı yaşatacak bir finansal krize bakıyorsunuz” dedi.

YURTDIŞINDAN GELEN PARA TRANSFERİ ÜLKENİN GYSİH'İNİN YÜZDE 4'ÜNÜ OLUŞTURUYOR

Diğer taraftan, Afganistan ekonomisinde  Western Union ve MoneyGram'ın hizmetlerini askıya alma kararının derin bir etkisi olması bekleniyor. Çünkü,  ülke, yurtdışından gelen aile üyelerinin havalelerine dünyanın en bağımlı ülkelerinden biri. Dünya Bankası'na göre, havaleler Afganistan'ın GSYİH'sının yüzde 4'ünü veya yılda 800 milyon doları oluşturuyor.

Geçen hafta kararı açıklayan Western Union, askıya almanın yaratacağı etkiyi kabul ederek bir açıklama yayınladı:

"Hizmetlerimizin, müşterilerimizin sevdiklerine destek olmaları için hayati bir kanal olduğunu biliyoruz ve hızla gelişen bu durumu yakından takip etmeye ve müşterilerimizi ve çalışanlarımızı herhangi bir gelişmeden haberdar etmeye devam edeceğiz" dedi.

"GAZ ÇOK PAHALI, TÜM BANKALAR KAPALI"

Uzmanlar Taliban, Afganistan ekonomisini tekrar çalışır hale getirmenin bir yolunu bulamadıkça, nakit sıkıntısının geniş kapsamlı etkilerinin çok yakın bir zamanda ortaya çıkacağını söyledi. 

Afganlar hali hazırda sosyal medya hesaplarında  kira ödemelerini karşılayamadığına dair paylaşımlar yaptı, bazıları ise yiyecek ve yakıt bulamamaktan şikayet etti. Hear Afghan Women hesabının bir üyesi, “Şimdilik 3 çocuğum için yemek istiyorum. Bugün çay içip ekmek yedik. Gaz çok pahalı, tüm bankalar kapalı” dedi.

AFGANİSTAN EKONOMİSİNİN YÜZDE 20'YE KADAR KÜÇÜLMESİ BEKLENİYOR

Öte yandan, Taliban'ın devralmasından önce bile, pandeminin etkisi nedeniyle ekmek gibi temel gıdaların fiyatı keskin bir şekilde yükseliyordu. Afgani’nin değeri Taliban'ın devralmasından bu yana daha da düştü ve 86 afgani bir dolar ile takas edilmeye başlandı. 

Son olarak, Fitch Solutions'ın yaptığı tahminde, Afganistan ekonomisinin bu yıl yüzde 20'ye kadar küçülebileceği ve para biriminin daha da düşebileceği belirtildi.

Asya ülkeleri  riski başkanı Anwita Basu, “Ekonominin bu yıl keskin bir şekilde daralması muhtemel. Myanmar ve Suriye gibi benzer koşullarla karşı karşıya olan ülkeler, GSYİH'lerinin yüzde 10-20 civarında düştüğünü gördü ve bu Afganistan için de göz ardı edilemez” dedi.

Basu, bu ay ABD doları karşısında yüzde 7'den fazla zayıflamış olan Afgani'nin, devletin yabancıların elindeki varlıklarının çoğunun Taliban'ın erişimini engellemek için dondurulması nedeniyle daha fazla düşebileceğini söyledi. Hiperenflasyonun göz ardı edilemeyeceğini de sözlerine ekledi.

Kongre Araştırma Servisi bu yıl Afganistan nüfusunun yüzde 90'ının günde 2 doların altında bir gelirle yaşadığını belirtti ve Amerikan desteğinin kaybının dünyanın en küçük ekonomilerinden birini zayıflatacağı konusunda uyardı.