İlişkili Haberler
İSHAL (DİYARE) NEDİR?
İshal, gün içinde genellikle normalden daha sık sayıda, gevşek ve sulu dışkının çıkarıldığı bağırsak hareketleridir. Diyare ishale verilen bir diğer isimdir. İshal kısa ömürlüdür. Genellikle birkaç gün devam eder ve herhangi bir tedaviye ihtiyaç duymadan kaybolur. İshal akut yani geçici veya kronik yani uzun süreli ya da kalıcı olabilir.
Akut ishal: Bu durumun bir ila iki gün devam etmesiyle ortaya çıkar. Viral veya bakteriyel bir enfeksiyonun sonucu olarak ya da gıda zehirlenmesinden kaynaklanabilir. Gelişmekte olan veya üçüncü dünya ülkelerine yapılan ziyaret ve tatillerde bu ülkelerde karşılaşılan bakteri ve parazitler turist ishali adı verilen bir başka akut ishal türüne neden olabilir.
Kronik ishal: En az dört hafta boyunca devam eden ishali ifade eder. Genellikle altında bağırsak hastalığı veya bozukluğu gibi bir tıbbi neden bulunur. Bunlara örnek olarak çölyak hastalığı, Crohn hastalığı, irritabl bağırsak sendromu, sürekli enfeksiyon ya da inflamatuar bağırsak hastalığı gibi daha ciddi bir rahatsızlıklar verilebilir.
Günde üç defadan fazla sulu dışkılama durumu, ishal olarak kabul edilir. Çok ağır ishal vakalarında günde 13-14 litre kadar sıvı kaybedilebilir.
Sulu veya cıvık dışkılama, acil ve sürekli olarak tuvalete gitme ihtiyacı, büyük tuvaleti tutamama, susuzluk, kusma bulantı, halsizlikle karın bölgesinde gaz şikayeti de ishalin en büyük belirtilerinden sayılmaktadır.
Pek çok farklı nedene bağlı olarak ortaya çıkabilen ishal, çoğunlukla çevresel faktörlerle gelişir. İshalin seviyeleri bulunmaktadır, hafif olması durumunda ishale iyi şeyler ile durum kontrol altına alınmaya çalışılabilir.
Yaz döneminde sıklıkla karşılaşılan yaz ishali, en çok 0-5 yaş grubundaki çocukları etkiler. Anne sütü alan bebeklerde 6-7’den fazla, anne sütü almayan çocuklarda ise 3’den fazla sulu dışkılama, ishal olarak kabul edilmektedir. Sık tuvalete gitme durumunda, dışkılama sulu değilse bu tablo genellikle ishal değildir.
İSHAL BELİRTİLERİ NELERDİR?
İshal belirtileri, rahatsızlığın şiddetine göre sıralanmaktadır. Eğer kişi az miktarda bir sıvı kaybetmişse daha çok susuzluk olarak kendini gösteren şikayetler, orta derece bir sıvı kaybında ise ağızda kuruma, huzursuz ruh hali ve idrar miktarında azalma gibi belirtilergörülebilir. Vücudun %10’luk kısmında bir sıvı kaybı yaşanıyorsa, belirtiler daha şiddetli ortaya çıkar. Buna göre en sık görülen ishal belirtileri şöyledir;
-Sıvı dışkılama,
-Acil dışkılama isteği ve büyük tuvaleti tutamama,
-Fazla dışkılama,
-Susuzluk,
-Bulantı ve kusma,
-Ateş yükselmesi,
-Halsizlik,
-Karın bölgesinde ağrı ve gaz
Yaz aylarında ortaya çıkan bakteriyel enfeksiyonlar genellikle; ateş, kusma, mide bulantısı ve karın ağrısı şikayetleriyle ortaya çıkmaktadır. Vücuttaki ateş bazen 39 derecenin üzerine çıkabilmektedir. Bu dönemde çocuklar için asıl tehlikeli olan durum, ishal ve kusmadır. İshal ile birlikte kusma, vücutta ciddi oranda sıvı kaybına yol açmaktadır. Bu nedenle ailelerin, çocuklarındaki ishal ve kusmanın şiddetine dikkat etmesi çok önemlidir.
İshale kusma eşlik ettiğinde, çocuk yeterince beslenemediği ve sıvı alamadığı için vücudundaki gerekli sıvı miktarı da dengelenemez. Önlem alınmadığında ise vücuttan fazla miktarda sıvı kaybı ile birlikte akut böbrek yetmezliğine yol açabilecek ciddi tablolar ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple çocuklara bol su ve ayran, meyve suyu gibi içecekler verilerek kaybedilen sıvının tekrar alınması sağlanmalıdır.
İshal mikrobu, insandan insana özellikle de bir çocuktan diğerine kolaylıkla bulaşabilir. Genellikle, tuvalet temizliğini tam olarak öğrenememiş küçük çocuklar arasında hızla yayılabilir. Çocuklar ve yetişkinler tuvalete gittikten hemen sonra ellerini doğru bir şekilde yıkamalıdır.
İSHAL NEDEN OLUR?
Hava sıcaklıklarının giderek artması ile bakteriyel enfeksiyon ajanları da besinlerde kolay ve hızlı bir şekilde üreyebilmektedir. Besinlerin saklanma koşullarına bağlı olarak mikroplarda ve ürettikleri toksinlerinde artış görülmektedir. Bu enfeksiyon içeren besinleri tüketen çocuklar, genellikle gastroenterit olarak bilinen ishal durumu ile karşı karşıya kalmaktadır. Bunun için uzun süre dışarıda açık bir şekilde beklemiş olan gıdaların tüketilmemesi gerekmektedir.
İshal bakteriyel enfeksiyon gibi geçici bir durum veya bağırsak hastalığı gibi süregelen bir hastalığa bağlı olarak ortaya çıkabilir. En sık gözlenen ishal nedenleri şunlardır:
-Su ve gıdalarla yoluyla gerçekleşen, bağırsağın mikrobik hastalıkları
-Süt ve süt ürünlerin gibi gıdalara tahammülsüzlük
-Parazitler
-Müshil kullanımı
-İlaca bağlı yan etkiler
-İnflamatuar bağırsak hastalığı gibi bağırsak yapısını bozan hastalıklar
-İrritabl bağırsak hastalığı gibi bağırsağın işlevini bozan rahatsızlıklar
İshale sebep olan birçok farklı mikrop vardır. Rotavirüs, Norwalk, Astro virüs gibi virüsler antibiyotikle tedavi edilemez. Campylobacter, Salmonella, Shigella ve Escherichia coli gibi bakterilerin sebep olduğu ishaller ise antibiyotikle tedavi edilebilir; fakat genellikle bakteri belirlenene kadar kişi zaten iyileşmeye başlamış olur.
İSHALE NE İYİ GELİR?
İshalde genel durumun iyi olduğu, bulantı ve kusmanın olmadığı hastalarda 1 litre kaynatılmış soğutulmuş suya 1 çorba kaşığı şeker, 1 tatlı kaşığı sofra tuzu ve 1 çay kaşığı karbonat konularak karıştırılır ve hazırlanan karışım sık aralıklarla içilir. Daha ağır durumlarda kişi ağızdan beslenemiyorsa, ateş ve uzun süren ishal (24 saatten fazla) varsa, mutlaka hastane şartlarında damar yolu ile sıvı ve elektrolit takviyesi yapılmalı, dışkı incelemesi yapılarak ishal tedavi planlaması yapılmalıdır.
İshal süresince doğru beslenme çok önemlidir. Bu dönemde yağlı ve lifli yiyecekleri tüketmeme gerekir. İshale ne iyi gelir sorusuna cevap olarak patatesin ve muzun, potasyum kaybını önlemek açısından en önemli gıdalar olduğu söylenebilir. İshale iyi gelen yiyecekler arasında çorba, haşlama, püre, makarna ve pirinç yer alır. Bunların tüketimi, ishali kesmek için faydalıdır. İshal tedavisinin en önemli kısmı sıvı ve elektrolit kaybını önlemektir.
İshal tedavisinde en önemli noktalar, vücudun ishal nedeniyle kaybettiği sıvı ve tuzları mümkünse ağız yoluyla geri almasını sağlamak, beslenmenin sürdürülmesi ve vakit kaybetmeden doktora başvurulmasıdır. Çocuklarda görülen ishal tablolarının büyük çoğunluğu hafif-orta derecede ishal vakalarıdır ve çoğunlukla ev şartlarında tedavi edilebilir. İlk olarak alınması gereken önlemler şunlardır:
Hafif ishalde;
İnatçı kusma ve ateşin olmadığı hafif ishal vakalarında bol bol su içmek ishale iyi gelmektedir. Eğer bir bebek ishale yakalandıysa anne sütü alımına özen gösterilmelidir. Kontrollü şekilde susuzluk bulguları izlenmelidir.
Orta ishalde;
Orta derecedeki ishal vakalarında ise huzursuzluk ve susuzluk kendini daha çok belli etmeye başlar. Eğer çocuk 6 aylıktan büyükse eczaneden alınabilecek ishal kitlerinden faydalanılabilir.
İleri ishalde;
İnatçı ve kronik bir ishal durumunda mutlaka doktora başvurulmalı ve gerekli tetkikler yaptırılmalıdır.
-Doktor muayenesi sonrası ishal tanısı için bazı testler istenebilir. Bunlar;
-Dışkı kültürü ile bakteri ve parazit gibi enfeksiyon etkenlerinin aranması,
-Bazı hastalıkları dışlamak için kan testleri,
-Gıda tahammülsüzlüğünü ortaya koymak için açlık testi,
-Bağırsaklarınızın bir bölümünü doğrudan gözle incelemek için sigmoidoskopi veya kolonoskopi gibi endoskopik muayeneler olarak sıralanmaktadır.
İSHAL TEDAVİSİNDE ANTİBİYOTİK KULLANILIR MI?
Çocukluk çağı ishallerinin büyük çoğunluğunun virüslere bağlı olabilir ve 3-6 gün içinde kendiliğinden düzelebilir. Antibiyotikler virüsleri öldürmediğinden ishal vakalarının çoğunda antibiyotik kullanımına ihtiyaç yoktur. Ancak içinde kan ve mukus olan dışkılama (kanlı ishal), yüksek ateş ve şiddetli karın ağrısı ile seyreden ishal vakalarında antibiyotik kullanımı gerekebilir.
Antimikrobiyal tedavi gereken bakteriyel ve protozoal ishallerinde uygun tedaviye başlanır. Karın ağrısı ve ishal şikayeti varsa doktora danışılmadan kesinlikle antibiyotik kullanılmamalıdır. Genel olarak ishalli çocuklara herhangi bir ishal ilacı verilmesine gerek yoktur. Bu ilaçların ishalin kesilmesine katkısı olmadığı gibi, bazen ciddi zararlara yol açmaktadır.
İSHAL İÇİN EVDE TEDAVİ
İshalde şeker ve tuz içeren sıvılar ile evde ilk tedavi uygulanabilir. İshale iyi gelen şeyler arasında eczanelerde ve sağlık ocaklarında bulunan “ishal için şeker – tuz paketi “ yer almaktadır. Bu paketlerden bir tanesi 1 litre temiz suya eklenmeli ve karıştırılmalıdır. Bu uygulama, ishal sonucu kaybedilen sıvıların yerine konulması için önemlidir. Genel olarak sıvı kaybı olmayan ishalli çocuklara her dışkı başına 10 ml /kg bu sıvıdan verilebilir (yani 10 kilo olan bir çocuğa her ishalinden sonra 100 ml sıvı verilmelidir). Hafif derecede sıvı kaybı varsa 50 ml / kg sıvı 4 saatte verilir. Evde ishal tedavisi için sıvı hazırlanırken hazır paketlerin kullanılmasına dikkat edilmelidir.
Bu şekilde hazırlanan sıvılar çocuklar tarafından sevilmeyebilir ancak mutlaka içirilmelidir. Sık kusan çocuklara her 1-2 dakikada 1 çay kaşığı (5 ml.) olacak şekilde sıvı verilebilir. Genellikle sıvı ve tuz ihtiyacı karşılanan çocukların kusması bir süre sonra düzelir. Ancak gözlerde çöküklük, ağız kuruluğu olan orta derecede sıvı kaybı olan çocukların tedavi planının bir sağlık merkezinde yapılması daha uygundur.
İshal tedavisi sırasında beslenmesinin sürdürülmesi gerekir. Bebekler anne sütü ya da mamaya devam etmelidir. Yetişkinler ishale iyi gelen yiyecekler arasında pirinç, patates, ekmek, yağsız et, yoğurt yer almaktadır. Yağlı besinler, çay, meyve suyu ve asitli içeceklerden uzak durulmalıdır.
İSHAL NASIL ÖNLENİR?
Virüslerden kaynaklanan viral ishali önlemek için ellerin mutlaka sabunla yıkanması gereklidir. Yeterli ve doğru şekilde temiz kalabilmek için sık sık el yıkanmalıdır. Yiyecek hazırlamadan önce ve sonra eller yıkanmalıdır. Pişmemiş etlere dokunduktan, tuvaleti kullandıktan, çocuk bezlerini değiştirirken, hapşırdıktan, öksürdükten ve burnu sildikten sonra eller yıkanmalıdır.
Eller en az 20 saniye boyunca sabunla yıkanmalıdır. Bu 20 saniye süresince eller sabunla ovulmaya devam edilmelidir. Eğer el yıkamak mümkün değilse en az yüzde 60 alkol içeren alkol bazlı el temizleyici ve dezenfektanları kullanılmalıdır. El dezenfektanı el losyonu gibi uygulanmalı, her iki elinde ön ve arka kısımlarına sürülmelidir.
Çocuklarda viral ishalin en yaygın nedeni olan rotavirüse karşı geliştirilmiş aşılar ile korunmak mümkündür.
Genellikle çevresel sağlık önlemlerinin ve besin temizliğinin yetersiz olduğu ülkelere seyahat eden insanları etkileyen yolcu ishalini önlemek için bireyler ne yediklerine dikkat etmelidir.
İyi pişmiş ve sıcak besinler tercih edilmelidir. Bireyin kendisinin soymadığı çiğ meyve ve sebzelerden kaçınılmalıdır. Çiğ veya az pişmiş et ve süt ürünlerinden kaçınılmalıdır. Orijinal kabında servis edilen şişe su, soda, meyve suyu ve fermente içecekler tercih edilmelidir.
Musluk suyundan ve içeceklere buz konulmasından kaçınılmalıdır. Dişleri fırçalamak için şişelenmiş su kullanılmalıdır. Duş alırken ağız kapalı tutulmalıdır. Kaynar su ile yapılan kahve veya çay gibi içecekler muhtemelen güvenli olacaktır. Ancak kafein ve alkolün ishali şiddetlendirmek yanı sıra daha fazla dehidrasyona yol açmak riski mevcuttur.