Tirit çorbasından Ciğer kebabına, Göbeklitepe'den Balıklıgöl'e 10 maddede Şanlıurfa

2019 yılının Göbeklitepe yılı ilan edilmesinin ardından gözler eserin bulunduğu Şanlıurfa'ya çevrildi. Yerli ve yabancı birçok turisti ağırlayan Göbeklitepe'ye bugün Cumhurbaşkanı Erdoğan da ziyarette bulunarak resmi açılışını yapacak. Güneydoğu'yu keşfe çıkanların vazgeçilmez duraklarından Şanlıurfa, sayıları bini bulan efsaneleri, tatlıyla acıyı harmanlayan geniş mutfağı ve verimli ovalarıyla meşhur. Peygamberler şehri olarak bilinen Şanlıurfa'nın aslında Babil'den Hitit'e, Pers'ten Roma'ya uzanan muhteşem bir tarihi var. Tam bir uygarlıklar beşiği Urfa'ya yolunuzu düşürmenize neden olacak yüzlerce neden var ama biz 10 tanesini sizin için seçtik. İşte Şanlıurfa hakkında bilmenik gerekenler... (Cengizhan KOCAHAN - cengizhan.kocahan@ntv.com.tr)

• 1

  1- GÖBEKLİTEPE

  Keşfi 1963 yılına dayanan Göbeklitepe 12 bin yıllık bir geçmişe sahip. İnşası M.Ö 10000 yılına uzanan Göbeklitepe tarihteki en eski ve en büyük ibadet merkezi olarak biliniyor.

  GÖBEKLİTEPE, UNESCO DÜNYA MİRASI KALICI LİSTESİ'NE ALINDI

• 2

  Göbeklitepe İngiltere'de bulunan Stonehenge'den 7 bin Mısır piramitlerinden ise 7500 yıl daha eski. Ayrıca yerleşik hayata geçişi temsil eden buğdayın atasına da Göbeklitepe eteklerinde rastlanmış. 

• 3

  Neolitik döneme ait Göbeklitepe'de kazılar 80 dönüme yayılan bir alanda devam ediyor. Bölgede şu ana kadar 20 tapınak tespit edildi ancak  yalnızca  6 tapınak gün ışığına çıkartılabildi.

• 4

  2- BALIKLIGÖL

  Urfa peygamberler kenti olarak biliniyor. Geçmişi 12 bin yıllık tarihe sahip kentte Âdem, Eyyüp, İbrahim, Şuayip ve İlyas peygamberlerin yaşadığına inanılıyor.

• 5

  Bu nedenle kentte çok sayıda kutsal kabul edilen mekan var. Balıklıgöl ise Urfa’nın en önemli simgelerinden biri. Kutsal kabul edilen balıklarını ve Rizvaniye Camii’nin suyun üstüne düşen muhteşem aksini izlemenin mistik bir büyüsü var. Bulunduğu yerde iki göl, Aynzeliha ve Halil-Ür Rahman yer alıyor.

• 6

  İnanışa göre Nemrut’un putlarına savaş açıp tektanrı inancını yaymaya uğraşan İbrahim Peygamber’in ateşe atıldığı yer bir göle dönüşmüş, odunlar da balık olmuş. Peygamber de hemen yanındaki bir gül bahçesine düşmüş. Hz. İbrahim’in hemen arkasından kendini ateşe atan Nemrut’un kızı Zeliha’nın düştüğü yerde bir başka göl olup Aynzeliha adını almış.

• 7

  3- YÖRESEL ŞANLIURFA MUTFAĞI

  Urfa 12 bin yıllık bir şehir ve bu uzun geçmişi boyunca pekçok medeniyete ev sahipliği yapmış.  Kentin içindeki sinagog, kilise ve camiler bu kültürel geçmiş konusunda ipuçları taşıyor.

  DAMAK ÇATLATAN LEZZET: KEME KEBABI

• 8

  Urfa’nın çok dinli ve kültürlü yapısı mutfağına da  yansımış. Arap tiriti, yahudi köftesi, kürt mezesi ve lebeni, bu geniş yelpazaden örnekler.

• 9

  Urfa'nın adıyla özdeşleşmiş çiğ köfte, kentin adını verdiği  kebabı,  müthiş lahmacunu kentin en bilinen yemekleri.

• 10

  İsot başta olmak üzere birçok baharat, bulgur ve salça ise Urfa mutfağının vazgeçilmez malzemeleri. Özellikle yiyeceklerde doğallığın peşinde olanlar için söyleyelim volkanik Karacadağ toprağında yetişen pirinç ise bir baş yapıt. 

• 11

  Tatlılar ise muhteşem. Unutmadan söylemek lazım. Gaziantep'in medarı iftarı baklavanın tüm malzemeleri Urfa'dan yetişiyor. Hatta fıstık bile.  

• 12

  4- URFA KAHVALTILARI

  Urfalılar güne güçlü bir kahvaltıyla başlıyor. En gözde kahvaltı ise sabah erken saatlerden itibaren baştan çıkarıcı kokusu ile gel gel yapan ciğer kebap. Şanlıurfa'da sabah namazının ardından hummalı bir gün başlıyor. Ciğerciler de erken saatlerde gün doğmadan işbaşı yapıyor, güneş batana kadar devam ediyorlar.  Güneş ile ciğer bir arada olmuyor.

• 13

  Bu nedenle ciğer sabahları kahvaltıda ve akşam saatlerinde yeniyor. Urfa'da ciğer; soğan, maydanoz ve biber doğranıp dürüm yapılarak ayran eşliğinde yeniyor. Ciğer dürümü içine  başka bir malzeme katmadan yiyenler de az değil. Onlara göre soğan ciğerin tadını bozuyor.

• 14

  Ciğer kebap istemeyenler için ise tirit çorbası var. Kuzu gerdanı eti, kemik ve ilik  ile pişirilip içine lavaş ekmegi katılarak servis ediliyor. İsteyenler bu kuvvetli çorbayı sarımsaklı yoğurt ile tüketiyor. Evlerde ise fırından yeni çıkmış tırnaklı pide ve közde pişmiş acı isot biberi en çok tercih edilen kahvaltılık.        

• 15

  Evlerde ise fırından yeni çıkmış tırnaklı pide ve közde pişmiş acı isot biberi en çok tercih edilen kahvaltılık.        

• 16

  5- URFA SOKAKLARINDA KAYBOLMAK

  Her tarafından tarih fışkıran Şanlıurfa, taş duvarlar, kemerler, camiler ve kalesi ile mistik bir şehir. Her biri birbirine bağlı dar sokaklara sahip bu şehir, ziyaretçilerine merak içinde etrafa bakınarak zamanı unutturmayı ve kaybolmayı vaadiyor.

• 17

  Eski şehir ile birlikte çarşı içindeki Gümrük Han, Hüseyniye Çarşısı’ndaki bakırcılar,  Kazzaz Han'da şal ve yöresel kıyafet satan dükkanlar, Sipahi Çarşısı'ndaki kilimciler ve eskiciler ziyaret edilmesi gereken mekanlar.

• 18

  6- CEVAHİR HAN'DA YEMEK

  Cevahir Han, Şanlıurfa'da  tarihi dokuyu koklayarak,  lezzetli bir yemek yemek istiyorum diyenlere önerebileceğimiz tek adres.

• 19

  İpek yolunda ticaret yapan kervanların duraklarından biri olan büyük bir han içine kurulu bu restoranda sıra geceleri de düzenleniyor.

• 20

  7- HALFETİ VE TEKNE TURU

  Halfeti, Cittaslow yani Sakin Şehir ünvanını alan nadir yerlerden. 

• 21

  Bir diğer özelliği de, tüm dünyada siyah gülün yetişebildiği tek yer olması. Bu güller tomurcuk şeklinde ve daha fazla büyümüyor. En önemli özelliği ise, dalından koparılıp başka bir yere götürüldüğünde rengi değişiyor, tohumu alınıp başka topraklarda yetiştirildiğinde siyah gül vermiyor.

• 22

  Halfeti'de yapılacak en etkileyici şeylerden biri tekne turu. Birecik barajı ile sular altında kalan köyleri tekne ile gezmek ve sessizliğin tadını çıkartmak ömrü uzatıyor.  Halfeti’den tekneyle yarım saat uzaklıkta yer alan Rumkale ise sıradışı bir zenginlik. Kalede Roma, Bizans ve Haçlıların izleri var. Ermenilerin en üst düzey ruhani liderleri 1200’lü yıllarda burada yaşamış.

• 23

  8- HARRAN VE KONİK EVLERİ

  Harran geçmişte, dünyanın ilk üniversitelerinden birine ev sahipliği yapan bir ilim merkeziymiş. Günümüzde bu geçmişi ortaya çıkaracak kazılar devam ediyor ama Moğolların yıkımına uğrayan üniversiteden geriye pek az şey kalmış. 

• 24

  Yine de müthiş kulesi ve Efes'i andıran antik şehir görülmesi gereken noktalardan biri.

• 25

  Harran’daki bir başka ilgi çekici yapı ise Konik Evler.

• 26

  Arı kovanı ya da karınca yuvasını andıran evler; Fransa’daki Avignon ve İtalya’daki Alberobello’nun kubbeli evlerine benziyor.

• 27

  Bu taştan örülüp çamurla kaplanan evler doğal klimaya sahip; yazın serin, kışın sıcaklar.

• 28

  9- SIRA GECELERİ

  Sıra gecesi geleneği esnafın uzun kış geceleri hem eğlenmek hem de dertleşmek için bir araya gelmesi ile başlamış. Esnaf her cuma gecesi sırayla bir evde toplanır, önce yemek yer, dertleşir sonra hep birlikte türkü söylenirmiş. 

• 29

  Yemek servisini toplanılan evin kadınları yaptığı için alkol tüketilmezmiş. Çiğ köfte ise bir nevi zorunluluk sebebiyle sıra gecelerinin değişmezi olmuş. Sıra başkanı, evlerinde kendilerini ağırlayacak tüm esnafın arasında ekonomik durumu en zayıf olana göre ortak bir menü yaptırır, her evde aynı yemekler ikram edilirmiş.

• 30

  10- KENTİN TARİHİ ESERLERİ VE ARKEOLOJİ MÜZESİ

  Şanlıurfa Türkiye’nin en fazla arkeolojik kazı yapılan şehri.  Şanlıurfa’daki arkeoloji müzesi Türkiye’nin en büyük müzelerinden biri. Müzede 74 bin eser bulunuyor.

• 31

  Bu eserlerin büyük bölümü kazılardan çıkarılmış, bir kısmını da yöre halkı tesadüfen bulup bağışlamış.  Giriş katındaki ilk salon Asur, Babil ve Hitit çağlarına ait taş eserlere ayrılmış. Neolitik, Kalkolitik, Eski Tunç dönemlerine ait çok önemli buluntular sergileniyor.

• 32

  Balıklıgöl’ün yanı başında yer alan Halepli Bahçe’deki Amazon mozaikleri de görülmeyi hakediyor.  Üç bin yıl önce, Ege’den Karadeniz’e ve Anadolu’nun içlerine uzanan kültür havzasında erkek egemenliğine karşı duran savaşçı kadınların av sahnesi mozaiği çok etkileyici.

• 33

  Halepli Bahçe Mozaikleri; tekniği, sanatı ve Fırat Nehri’nin orijinal taşlarından yapılması gibi nedenlerle dünyanın en kıymetli mozaikleri arasında.