Rubaileri ile asırlardır edebiyat dünyasını etkileyen İranlı şair, filozof, matematikçi ve astronom Ömer Hayyam Nişaburi Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah'a danışmanlık da yapmıştır.
1048 doğumlu Ömer Hayyam, İslam medeniyetinin altın çağı olarak nitelendirilen 11 ve 12'nci yüzyıllarda (1048-1131) Büyük Selçuklu Devleti'nin egemenliğinde bulunan Nişabur'da dünyaya gelen Ömer Hayyam, diğer birçok alanda eser vermesine rağmen rubai tarzında yazdığı şiirleri ile tanınarak dünyada bu tarzın öncüsü olarak kabul ediliyor.
İran'da "Hekim Hayyam" olarak isimlendirilen ve tam adı Gıyaseddin Ebu'l Feth Ömer bin İbrahim olan şair, çadır zanaatıyla uğraşan babasından dolayı "çadırcı" anlamına gelen "Hayyam" lakabı ile biliniyor.
Felsefe, edebiyat, matematik ve astronomi alanında yaklaşık 18 eser veren Hayyam'ın, günümüzde İran devletinin resmi takvimi olarak kullanılan Celali ve Hicri Şemsi şeklindeki takvimi 1079 yılında hazırlayarak Selçuklu Sultanı Melikşah'a sunan kişi olduğu aktarılıyor. Babür İmparatorluğu'nun da bir dönem kullandığı Celali Takvimi'nde 1 yıl; 365 gün 6 saat olarak kabul ediliyor ve matematiksel kurallar yerine astronomik hesaplar kullanılıyor.
Eserlerini Fransızca kaleme alan Lübnanlı yazar Amin Maalouf'un birçok dile tercüme edilen ve büyük ilgi gören "Semerkant" adlı romanında, Hayyam'ın Selçuklu döneminin ünlü veziri Nizamül-Mülk ve İsmaililik mezhebine dayalı Haşhaşiler tarikatını kuran Hassan Sabah ile arkadaşlıkları konu ediliyor.
Hayyam'ın dünya, aşk, sevgi, insan hayatı, yaşama sevinci ve yaratılışı anlamaya dönük düşünce ve duygularını ince bir dille ifade ettiği ve Türkçe başta olmak üzere birçok dile çevrilen rubaileri 158 olmasına rağmen, ona isnat edilen rubai sayısı bini geçiyor.
ANIT MEZARDA HAYYAM'IN 20 RUBAİSİ YAZILI
Ömer Hayyam'ın günümüzde İran'ın kuzeydoğusundaki Rezevi Horasanı'na bağlı olan Nişabur'da kendi adını taşıyan meydana yakın bir yerde inşa edilen anıt mezarı bulunuyor.
Anıt mezar her gün yerli ve yabancı çok sayıda kişi tarafından ziyaret ediliyor.
Rıza Şah Pehlevi tarafından 1934 yılında Tahran Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dekanı, mimar, heykeltıraş ve ressam Prof. Dr. Hoşeng Seyhun'a yaptırılan ve inşası 1963 yılında tamamlanan anıt mezar, şairin "çadırcı" anlamına gelen "Hayyam" lakabına atıfla çadır şeklinde tasarlanmış mimarisiyle dikkati çekiyor.
ÖMER HAYYAM'IN ESERLERİ
Ziyc-i Melikşahi (Astronomi ve takvime dair, Melikşah'a ithaf edilmiştir)
Kitabün fi'l Burhan ül Sıhhat-ı Turuk ül Hind (Geometriye dair)
Risaletün fi Berahin İl Cebr ve Mukabele (Cebir ve denklemlere dair)
Müşkilat'ül Hisab (Aritmetiğe dair)
İlm-i Külliyat (Genel prensiplere dair)
Nevruzname (Takvim ve yılbaşı tespitine dair)
Risaletün fil İhtiyal li Marifet (Altın ve gümüşten yapılmış bir cisimde altın ve gümüş miktarının bilinmesine dair. Almanya Gotha kütüphanesinde bir nüshası mevcuttur.)
Risaletün fi Şerhi ma Eşkele min Musaderat (Öklid'in bir probleminin çözülmesi metoduna dair, Hollanda Leiden kütüphanesinde bir nüshası vardır. F. Woepcke Fransızcaya çevirmiştir.)
Risaletün fi Vücud (Felsefede ontoloji bahsine dair. Britanya kütüphanesinde bir nüshası mevcuttur.)
Muhtasarun fi't Tabiiyat (Fizik İlmine dair)
Risaletün fi'l Kevn vet Teklif (Felsefeye dair)
Levazim'ül Emkine (Meskûn yerlerin iklimi ve hava değişikliklerine dair)
Fil Cevab Selaseti Mesâil ve fi Keşfil Hicab (Üç meseleye cevap ve alemde zıtlığın zorunlu olduğuna dair)
Mizan'ül Hikem (Pırlantalı eşyaların taşlarını çıkarmadan kıymetini bulmanın yöntemine dair)
Abdurrahman'el Neseviye Cevab (Hak Teâlâ'nın alemleri yaratmasının ve insanları ibadetle yükümlü kılmasının hikmetine dair)
Nizamülmülk (Arkadaşı olan vezirin biyografisi)
Eş'arı bil Arabiyye (Arabça rûbaileri)
Fil Mutayat (İlim prensipleri)