Rusya’nın Çelyabinsk kenti üzerinde geçtiğimiz hafta Cuma günü patlayan meteor, bilim dünyasında hala tartışılmaya devam ediyor. Kozmik olay hakkında dünya basınında çıkan binlerce haberle duyuruldu. Ancak ilk günden bu yana yaşanan bir karmaşa var: Bir asteroit, meteor ve meteorit nedir?
Çelyabinsk, 15 Şubat sabahı atmosfere saatte 70 bin kilometre hızla giren bir gök cisminin patlamasıyla sarsıldı. 15-17 metre genişliğindeki, yaklaşık 10 bin ton ağırlığındaki gök kozmik taş eğer yere çarpsaydı, Çelyabinsk haritadan silinecekti. Dahası, Ural Dağları’nın güneyindeki bölge ve civarı, çok büyük radyasyona maruz kalacak, tüm Dünya’yı tehdit eden bir facia yaşanacaktı.
10 bin metre yükselikte patlayan, 470-500 kiloton gücündeki meteor, Çelyabinsk’e yolladığı şok dalgalarıyla 5 binde fazla binada sağlam cam bırakmadı, yüzlerce insan yaralandı.
Rusya’ya büyük panik yaşatan kozmik taş, atmosfere girdikten sonra birçok parçaya ayrılarak infilak etti. İlk andan itibaren, dünya basını kozmik cismin bir meteor mu, asteroit mi yoksa meteroit mi olduğuna karar vermekte çok zorlandı, birçok kez hata yaptı. LiveScience, konu hakkındaki şüpheleri bilgilendirmek için bir açıklama yapma gereği duydu.
Bir asteroit, ‘Uzay’da bir gezegenden daha küçük olan kayalık nesne’ olarak tanımlanıyor. NASA’nın verdiği bilgiye göre, bazen ‘küçük gezegenler’ veya ‘planetoit’ olarak da adlandırılıyorlar.
Diğer bilimsel kaynaklar, asteroitleri ‘uzay enkazı’ veya ‘Güneş sistemlerinin oluşumundan arta kalan parçalar’ olarak belirtiyor.
Güneş’imizin yörüngesinde yer alan milyonlarca asteroit bulunuyor. Bu asteroitlerin yaklaşık 705 bini, Mars ve Jüpiter arasında yer alan ‘Asteroit Kuşağı’nda yer alıyor.
Asteroitler, yüzlerce kilometre genişliğinde olabiliyor. Güneş Sistemi’nin en büyük asteroiti Ceres, 940 kilometrelik genişliğiyle ‘cüce gezegen’ olarak kabul ediliyor.
Ceres (solda) ve Vesta (sağda).
Ceres’in ardından Asteroit Kuşağı’nın en büyük ikinci cismi olan Vesta asteroiti, 525 km çapında. Ancak bu büyüklüğüyle cüce gezegen sınıfına girmiyor.
Ceres asteroiti.
Gök bilimciler, 4.6 milyar yıl önce oluşan Güneş Sistemi’nin ilk zamanlarına ait sırları çözebilmek için, asteroitlerin incelenmesine büyük önem veriyor. En son, 15 Şubat sabahı (Çelyabinsk meteorunun patladığı gün) Dünya’dan sadece 27 bin km öteden geçen 2012 DA14, gök bilimcilere eşsiz bir gözlem şansı sundu.
Vesta'nın Asteroit Kuşağı'nı inceleyen Dawn uzay aracı tarafından çekilen fotoğrafı.
Asteroidin büyüklüğü, sadece 50 metreydi. Ancak Çelyabinsk üzerinde patlayan 3 katından küçük olan meteor, İkinci Dünya Savaşı’nda Japonya’nın Hiroşima kentine atılan atom bombasından 30 kat güçlüydü.
Bir meteor, ‘Dünya’nın atmosferine girmesiyle birlikte yanmaya veya buharlaşmaya başlayan asteroit veya kuyruklu yıldız gibi bir kozmik cismi’ temsil eder.
Meteorlar, bilim dünyasında ‘kayan yıldızlar’ olarak da adlandırılır. Eğer bir meteor, atmosferin katmanlarında yok olmadan yüzeye varabilir ve yere çarparsa, ‘meteroit’ adını alır.
Çelyabinsk meteorunun patlamasının ardından yüzlerce kilometrelik alana saçılan parçalar, birer meteroit olma özelliğini taşıyor.
Meteroitler, ağırlıklı olarak demir veya kaya ser taş olarak kategorize ediliyor. Adından da anlaşılabileceği gibi, demir meteroitlerin yüzde 90’ı demirden oluşuyor. Taş meteroitler ise oksijen, demir, silikon, magnezyum ve diğer elementleri içeriyor.
Çelyabinsk meteoru, 80 km ötedeki Cherbakul Gölü'nde 8 metre genişliğinde bir delik oluşturdu.
Meteoritlerin genel tanımına bakarsak, ‘Güneş’in yörüngesindeki kuyruklu yıldızların veya asteroitlerin küçük parçaları’ olarak biliniyorlar.
Çelyabinsk meteorunun ilk parçaları, Cherbakul Gölü'nde bulundu.
Buna rağmen, meteroit ile asteroidi birbirinden ayıran evrensel alanda kabul edilmiş bir tanım bulunmuyor. Kısaca, meteroitlerin asteroitlerden daha küçük olduğunu biliyoruz.
Rus bilim insanları, Çelyabinsk meteorunun parçalarını inceleme altına aldı.
Tüm bu tanımlamalardan yola çıkarak, Çelyabinsk üzerinde patlayan kozmik cismin, bir meteor olduğunu söyleyebiliriz. Atmosfere girmeden önce asteroit, patlamanın ardından ise meteroite dönüştüğünü be belirtmek yanlış olmaz.
Bundan sonrası, kozmik olayın tarihe hangi adla geçeceğini belirlemek olacak.
Uzay'da asteroit olarak tanımlayacağımız kozmik cisim, Dünyamızın atmosferine girdi ve bir alev topu halini aldı. Meteorların oluşturduğu alev topları, ‘bolit’ olarak da adlandırılıyor.
Fotoğrafta, Ekim 2003'te Galler'de gözlemlenen meteor görülüyor.
Alev topu, Dünya’yı kozmik fırtına ve radyasyondan da koruyan zırhta yeterince çözülmüş olacak ki, 10 bin metrede dayanacak gücü kalmadı ve patladı. Böylece, 1 milyon 200 bin kişinin yaşadığı sanayi kentinde bir kişi bile ölmedi.
Meteorun patlaması, Çelyabinsk'teki çinko fabrikasının yanındaki yolda kratet oluşturdu.
